Toen de Shakers in 1774 in de stad New York arriveerden, werden ze door hun unieke mix van Engelse tradities, een sterk ontwikkeld arbeidsethos en vrome christelijkheid meteen als een buitenissige religieuze groep beschouwd. De wildste geruchten deden de ronde, want de Shakers waren ascetisch, gedroegen zich als een sekte, wezen moderne technologie af en hielden er een onhoudbare celibataire levensstijl op na. Geen wonder dat de gemeente zelfs in zijn hoogtijdagen maar een klein deel van de bevolking uitmaakte, met zo’n vijfduizend leden in negentien steden en dorpen.
En toch hadden ze een enorme invloed op de Amerikaanse cultuur. In het beboste grensgebied tussen westelijk Massachusetts en het oosten van de staat New York wordt in een tweetal voormalige Shaker-kolonies het erfgoed van deze beweging nu opnieuw verkend, onder meer met de bouw van een ambitieus nieuw museum. Daarbij moeten ook aloude misvattingen over de groep uit de wereld worden geholpen. Eens te meer is het een voorbeeld van de volhardende geest van gewone mensen die een buitengewoon leven probeerden te leiden.
De Shaker-cultuur wordt gekenmerkt door een duurzaamheid die niet onderdoet voor die van de stenen fundamenten die deze gelovigen in het landschap van het Amerikaanse Noordoosten hebben achtergelaten. Ze introduceerden een hele reeks uitvindingen (waaronder stoffen, meubels en landbouwwerktuigen) en ontwikkelden een heldere en nauwgezette architectuur. ‘Je hebt te maken met een radicale religieuze groep, maar niettemin oefenden ze een blijvende invloed uit,’ zegt Jennifer Trainer Thompson, directrice van het Hancock Shaker Village in Pittsfield, Massachusetts.
Om de innovaties en inspiraties van deze groep te verkennen kunnen reizigers nu naar het idyllische boerenland en de kleine plattelandsstadjes van New England afreizen, waar ze tussen onopgesmukte maar imposante boerenschuren en in musea voor oude ambachten zullen herkennen waarom de ‘eenvoudige geschenken’ van de Shakers zo’n grote invloed hebben gehad.
Deling in de kerk
De Shakers splitsten zich in 1747 in de omgeving van het Engelse Manchester af van de grotere kerkgemeente van de Quakers. De naam van de groep verwijst naar de geëxalteerde manier waarop de leden van de gemeente God prezen, namelijk door te beven, te dansen en ‘in tongen te spreken’. In 1747 emigreerde een groep leden van de sekte naar New England om aan vervolging te ontkomen. Daar vestigden ze zich uiteindelijk in de ongerepte wouden rond het tegenwoordige Albany, in de staat New York. Andere groepen splitsen zich weer van de hoofdgroep af en stichtten gemeenten in Florida in het diepe Zuiden, in Maine in het hoge Noorden en in Indiana in het Wilde Westen.
De Shakers waren overwegend boeren – en zeer ondernemend. Ze vonden de platte bezem, de cirkelzaag en een vroege versie van de wasmachine uit. Ze runden een florerende handel in landbouwzaden, maar ze zijn waarschijnlijk het bekendst om hun meubels en kasten in een eenvoudige en strakke stijl die tot op heden populair is. De Shakers voerden milieuvriendelijke praktijken in door gebruik te maken van waterkracht en zich toe te leggen op een landbouwmethode die nu ‘regeneratieve akkerbouw’ wordt genoemd, en dat eeuwen voordat dit begrip gemeengoed werd.
Hun conservatieve voorkomen – met jurken voor vrouwen die de hals bedekten en tot over de enkels vielen en driedelige pakken voor mannen – deed niet vermoeden dat de Shakers er vrij progressieve denkbeelden op nahielden. Gemeenten van ‘broeders’ en ‘zusters’ werden in ‘families’ opgedeeld, die elk door een man en een vrouw werden geleid. Alle leden hadden dezelfde sociale status, en zwarte gelovigen werden op dezelfde manier behandeld als blanke leden. Hoewel ook biologische gezinnen zich bij de gemeente konden aansluiten, leefden de mannen en vrouwen apart van elkaar en onthielden zich van geslachtsgemeenschap.
Veel Shaker-musea belichten momenteel de nadruk op gelijkheid en duurzaamheid van de sekte, maar volgens Jerry Grant, directeur onderzoek en collecties van het Shaker Museum in Chatham, New York, is er nog een ander thema dat de groep voor de moderne tijd zo relevant maakt. ‘Het blijkt moeilijk te zijn om je eigen behoeften opzij te zetten voor het nut van het algemeen. Aan die instelling ontbreekt het tegenwoordig sterk,’ zegt hij.
Veilige haven op Mount Lebanon
In een lintvormige vallei die zich door de Taconic Mountains slingert, stichtten de Shakers in de buurt van New Lebanon, New York, de nederzetting Mount Lebanon, de eerste officiële Shaker-gemeente en tevens de religieuze hoofdstad van de groep. Het dorp floreerde tot aan het begin van de negentiende eeuw.
Mount Lebanon werd in 1947 door de laatste Shakers ontruimd, maar volgens broeder Arnold Hadd, een van twee laatste Shaker-beoefenaars in de VS, ‘leeft de plek nog altijd.’ Wonend in Sabbathday Lake bij New Gloucester, Maine – het enige nog functionerende Shaker-dorp in de VS – zegt hij: ‘We hebben daar een omgeving geschapen die de geest inspireert, en dat is ook vandaag de dag nog te voelen.’
Het grootste gedeelte van Mount Lebanon, inmiddels een National Historic Landmark, wordt nu in beslag genomen door de Darrow School, waar veel Shaker-concepten in het leerplan zijn opgenomen, waaronder toegepaste handenarbeid. ‘Gemeenschapszin is het belangrijkste thema hier. Dat is waar de kinderen het over hebben nadat ze hun eindexamen hebben behaald,’ zegt schoolhoofd Andy Vadnais.
De campus strekt zich over 148 hectare van groene weiden uit, met uitzicht op de naburige bergen. Bezoekers kunnen veel van de zeventien Shaker-gebouwen uit de late achttiende eeuw op het terrein bezichtigen. Met zijn tongewelf behoort de bibliotheek uit 1785 tot een van de belangrijkste voorbeelden van de lokale Shaker-architectuur in de staat New York. Het is een voormalig gemeenschapshuis met drie grote toegangsdeuren – een voor de Shaker-broeders, een voor de -zusters en een in het midden, voor ‘de wereld’.
Aan de overzijde van een vijver staat een hoge schuur waar ooit dierenhuiden tot leer werden gelooid, een andere bezigheid waar de Shakers zich in bekwaamden. De schitterende akoestiek van het gebouw wordt in de zomer gedemonstreerd tijdens het klassieke-muziekfestival van de Tannery Pond Concerts.
Verderop langs de weg staan de ruïnes van de Sassafras Farm. Toen dit onroerend goed van ruim 31 hectare in 2020 werd gekocht door Carol Reichert en Jerome Shereda, waren alleen de Brethren’s Workshop (voor de mannen) en de Chair Factory (de stoelenfabriek) nog herkenbaar. Beide bouwwerken waren opgericht door een van de acht ‘families’ die Mount Lebanon destijds telde.
Nadat het echtpaar tientallen jaren aan overwoekerende boomwortels en afval had geruimd, wist het de grotendeels intact gebleven fundamenten bloot te leggen van een enorme schuur met een vloeroppervlak van 743 vierkante meter, alsook een lang geleden ten onder gegaan ‘ijshuis’, de ruïnes van de Sisters’ Workshop en een kleine stuwdam met een miniwatervalletje.
Via een nieuw stelsel van wandelpaden worden bezoekers door het bos naar het Shaker-kerkhof geleid, waar zo’n veertig gelovigen als één gemeenschap liggen begraven. Een eenvoudig monument waarin het woord ‘Shakers’ is uitgehouwen, markeert hun laatste rustplaats.
Reichert en Shereda hebben bijna twee miljoen dollar aan eigen geld in de Sassafras Farm gestoken, die deze zomer als museum zal worden geopend. Bezoekers kunnen er overnachten en het complex is van een auditorium voorzien. ‘We hopen dat als mensen hier zijn geweest, ze een uitgebreider beeld hebben gekregen van de bijdragen van de Shakers aan het Amerikaanse leven,’ zegt Reichert. ‘Dit is een ongelooflijk onderdeel van onze geschiedenis, gecreëerd door een groep spirituele mensen die monumentale dingen tot stand hebben gebracht.’
Beelden uit het Shaker-leven
Een kwartier rijden hiervandaan, in Chatham, New York, bezit het Shaker Museum ’s werelds grootste verzameling van meubels, medische preparaten en landbouwwerktuigen van de sekte. Het museum werd in 1948 opgericht door John Stanton Williams sr., die na een carrière als handelaar op de beurs van Wall Street aan een nieuw leven als gentleman-boer begon. In het museum worden duizenden voorwerpen in een grote schuur geëxposeerd. (Toen het museum werd geopend, bedroeg de entreeprijs 75 dollarcent.)
Tegenwoordig worden er 18.000 voorwerpen in het museum bewaard, maar door de beperkte ruimte konden ze tot voor kort alleen op afspraak worden bekeken. Dat zal in 2024 veranderen, wanneer de geschiedenis van de Shaker-beweging en de invloed die de sekte nog altijd op de beeldende kunst en het industriële ontwerp in de VS heeft, zullen worden belicht in een hotel uit de Victoriaanse tijd dat voor achttien miljoen dollar is verbouwd.
Directeur Lacy Schutz kan niet wachten totdat de eerste bezoekers zich kunnen vergapen aan de ongebruikelijke voorwerpen in het museum, zoals de platformschoen, die op maat werd gemaakt voor een zuster met een te kort been, en een negentiende-eeuwse schommelstoel die tot een rolstoel werd omgetoverd. ‘Een van de kernwaarden van de Shakers was het geloof dat iedereen ten volle moest deelnemen aan zijn of haar gemeente, ongeacht zijn of haar fysieke vermogens en leeftijd,’ zegt Schutz.
Moderne interpretaties
Ruim 25 kilometer verderop, aan de andere kant van de staatsgrens in de Berkshires van Massachusetts, zijn op een vlakte van driehonderd hectare twintig imposante gebouwen bewaard gebleven in het Hancock Shaker Village. Sommige bouwwerken worden nog altijd gebruikt door de boerderij op het terrein. De meest opvallende schuur is een majestueuze stenen schuur met een maïsgele koepel die in 1826 in een talud werd gebouwd.
Na het blootleggen van een oud pad dat naar het South Family-deel van het dorpje loopt, kwamen voor het eerst in zestig jaar tijd de fundamenten van zes andere gebouwen aan het licht, waaronder een werkplaats voor de bereiding van esdoornsiroop en nog een andere schuur in het talud.
In de bewaard gebleven dorpsgebouwen wordt in verschillende exposities licht geworpen op het traditionele Shaker-bestaan en op de inspiratie die moderne kunstenaars en ontwerpers daar nog altijd uit putten. ‘De Shakers geloofden dat je niet zomaar een stoel maakte. Je maakte de allerbeste stoel die je kon vervaardigen,’ zegt Thompson. ‘Als we kijken naar dat perfect gedraaide hout, de prachtige verhoudingen en de functionele eenvoud die geen verspilling toestond, dan spreekt dat alles intuïtief aan. Deze dingen waren fysieke vertalingen van hun religieuze overtuiging.’
Tot de traditionele voorwerpen uit een collectie van 22.000 museumstukken behoren strakke stoelen, efficiënte landbouwwerktuigen en vrouwenmantels met capuchon die er zó elegant uitzagen dat ze in de negentiende eeuw door modeontwerpers werden gekopieerd. Wisselende tentoonstellingen over heldere, door Shaker-ontwerpen beïnvloede ontwerpen – waaronder aardewerk van James Turrell en kleding van Tory Burch – laten zien hoe de passie voor zorgvuldig vervaardigde en functionele objecten voortleeft.
Los van hun grote invloed op het ontwerp van gebruiksvoorwerpen en op de architectuur kunnen de progressieve ideeën van de Shakers over inclusiviteit, gelijkheid, duurzaamheid en gemeenschapszin de moderne mens nog altijd wat leren. ‘Het gaat om thema’s waarmee we nog altijd worstelen en het is ongelooflijk inspirerend om terug te kijken op deze kleine groep gelovigen die dingen zo zinvol en goed probeerde te doen,’ zegt Schutz.
Reisjournaliste Robin Catalano woont in de Hudson-vallei en is gespecialiseerd in het Amerikaanse Noordoosten. Volg haar op Instagram en Twitter.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engel gepubliceerd op nationalgeographic.com
