Er bestaan verschillende versies van het verhaal van Medusa. In vroege bronnen wordt ze steevast als monster opgevoerd en is ze een van de drie Gorgonen: de dochters van zeegoden Phorcys en Ceto. Maar in de bekendste versie, het dichtwerk Metamorfosen van de Romeinse dichter Ovidius, wordt een veel minder kwaadwillend beeld geschetst.
In Metamorfosen is Medusa niet het afschrikwekkende wezen met slangenhaar en een blik die mensen tot steen kon maken, maar als jonge vrouw van uitzonderlijke schoonheid. Volglens Ovidius’ versie werd ze in de tempel van Athena verkracht door Poseidon. De godin strafte haar vervolgens door haar te veranderen in het monster zoals wij haar nu kennen. Het laat zien hoe victimblaming, het slachtoffer de schuld geven van de misdaad, al in de Oudheid begon. Dit is de mythe van Medusa.
Victimblaming in de Oudheid
Medusa was een uitzonderlijk mooie, jonge vrouw met lang haar. Ze diende als priesteres in de tempel van Athena (in het Romeins bekend als Minerva): de godin van de wijsheid, krijgskunst en vrede. Maar op een dag gebeurde er iets afschuwelijks. In de avond sloop Poseidon (in het Romeins bekend als Neptunus), de god van de zee en het water, de tempel binnen terwijl Medusa aan het bidden was en verkrachtte haar.
Leestip: In deze Griekse mythes staan familieleden op het menu
Athena had meteen door dat er iets onterends in haar tempel was gebeurd. Maar in plaats van dader Poseidon te straffen, richtte ze zich tot het slachtoffer Medusa. Bij wijze van straf veranderde de godin het haar van Medusa in kronkelende slangen en kon geen man haar ooit nog aankijken. Voortaan zou iedereen die haar blik kruiste onmiddellijk in steen veranderen.
Verstoten en opgejaagd
Medusa zocht haar toevlucht in een verborgen grot waar twee onsterfelijke Gorgonen woonden: Stheno en Euryale. Verschillende mannen trokken eropuit om het ‘verschrikkelijke monster’ te doden en zo roem te vergaren, maar geen van hen slaagde daarin. Iedereen werd door de blik van Medusa versteend.
Leestip: De tragische Griekse mythe achter het oedipuscomplex
Op een dag kreeg Perseus, verwekt door Zeus bij de sterfelijke Danaë, van koning Polydectes de opdracht om op jacht te gaan en het hoofd van een Gorgo mee te nemen. Met de hulp van meerdere nimfen, Athena en Hermes bereidde hij zich voor op deze zware taak. Hij kreeg gevleugelde sandalen waarmee hij kon vliegen, een sikkel, een zak om het hoofd in te bewaren, een helm die hem onzichtbaar maakte en een schild dat glansde als een spiegel.
Perseus besloot Medusa te verrassen wanneer ze zou gaan slapen. Met het spiegelende schild wist hij haar blik te ontwijken. Het lukte hem om Medusa te onthoofden. De andere Gorgonen ontwaakten, maar Perseus wist het hoofd nog net op tijd in de zak te stoppen en weg te vliegen.
Perseus ontdekte dat het onthoofde hoofd van Medusa nog altijd de kracht bezat om mensen te verstenen. Hij doodde vervolgens koning Polydectes door hem het gezicht van Medusa te tonen en schonk het hoofd daarna aan Athena, die het op haar schild plaatste.
Medusa door de eeuwen heen
Medusa werd door de oude Grieken en Romeinen vaak afgebeeld op harnassen, schilden, keramiek en mozaïekvloeren. Haar gezicht gold als apotropaeïsch symbool: een beschermend teken dat het kwade moest afweren.
Leestip: De tragische Griekse mythe van Narcissus: de oorsprong van narcisme
In de Renaissance veranderde dit beeld. Onder invloed van de christelijke moraal werd Medusa gezien als symbool van de verleidelijke, gevaarlijke vrouw. Zo verschoof haar verhaal van dat van een slachtoffer van seksueel geweld naar dat van een gevaarlijk monster.
De invloed van de Griekse mythologie is tot op de dag van vandaag voelbaar. De oude verhalen hebben hun sporen nagelaten in kunst, literatuur en taal. Medusa verschijnt nog regelmatig in films en populaire cultuur, meestal afgebeeld als monster. Maar misschien is het tijd om haar eindelijk te zien voor wie ze werkelijk was: een slachtoffer van het patriarchaat.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
