Lange tijd werden zeekomkommers tot de trage kruipers op de zeebodem gerekend, maar uit nieuw onderzoek blijkt dat ze zich op hoge snelheid kunnen verplaatsen.
Als deze weekdieren genoeg hebben van hun omgeving, pompen ze zich op tot een ballon en zweven en rollen vervolgens mee op oceaanstromingen, als onderzees tuimelkruid.
Aangenomen werd dat zeekomkommers (soms ook ‘zeeslakken’ genoemd omdat ze zich traag zouden voortbewegen) net als de meeste andere zeedieren die op de bodem van de oceaan leven, alleen in het larvenstadium grote afstanden al zwemmend konden afleggen. Eenmaal volwassen en gesetteld zouden ze weinig anders kunnen dan kruipen of (in het geval van een roofdier in de buurt) iets sneller kruipen.
Maar uit nieuw onderzoek dat op 12 januari in het Journal of Animal Ecology is verschenen, blijkt dat zeekomkommers een veel efficiëntere vorm van voortbeweging kennen: door hun lichamen met water vol te pompen verlagen ze de dichtheid ervan zozeer dat ze in water gaan zweven, van de zeebodem loskomen en zich dan op zeestromingen kunnen laten meevoeren. (Tenminste één soort, Enypniastes eximia, werd gezien toen deze vleugelvormige vinnen gebruikte tijdens het zwemmen.)
“Ze nemen water op via alle mogelijke lichaamsopeningen, waaronder de anale opening,” zegt Annie Mercier, zeebiologe aan de Memorial University of Newfoundland in Canada en medeauteur van de nieuwe studie. Het ademhalingssysteem van het dier, dat de anale opening gebruikt om zeewater naar binnen en buiten te pompen, zuigt zeewater op zodat het lichaam wordt opgepompt. Sommige zeekomkommers zweven daarna met het achtereind naar boven en een wijdgeopende anus door de zee.
Mercier bestudeert zeekomkommers al sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw en onderzocht voor deze nieuwe studie ooggetuigenverslagen van ‘opgeblazen’ zeekomkommers. Samen met haar collega’s observeerde zij twee soorten zeekomkommers, in de zee en in het laboratorium: Cucumaria frondosa, een soort die in de koude wateren van de noordelijke Atlantische Oceaan en Noordelijke IJszee leeft, en Holothuria scabra, die in tropische wateren in de Indische en Stille Oceaan voorkomt.
In het lab testten de onderzoekers de reactie van de zeekomkommers op mariene omstandigheden, zoals het zoutgehalte van het zeewater, de nabijheid van soortgenoten en de concentratie van slibdeeltjes in het water. Daarbij bootsten ze ook stormen, sterke stromingen of omstandigheden na het voorbijkomen van een sleepnet op de zeebodem na. Wanneer het zoutgehalte onder een bepaald niveau daalde of de concentratie slibdeeltjes te hoog werd, vluchtten de zeekomkommers weg. Binnen enkele minuten pompten de dieren zich op tot ruim zevenmaal hun oorspronkelijke grootte en dreven dan snel weg.
Op video’s die vanaf een onderzoeksboot werden gemaakt, zagen de wetenschappers hoe een opgepompte C. frondosa door de oceaan tuimelde, en uit hun analyses kwam naar voren dat sommige exemplaren zich elke dag negentig kilometer door de zee konden verplaatsten, sneller dan ze als larven konden zwemmen.
Steve Purcell, zeebioloog aan de Australische Southern Cross University, stak ooit de draak met vissers die spraken over een H. scabra die ze bij Nieuw-Caledonië door het water hadden zien tuimelen. Volgens hem “krijgt dit fenomeen door dit onderzoek geloofwaardigheid,” maar hij waarschuwt voor al te snelle conclusies op basis van de resultaten. “Als dit gedrag gedurende vijf minuten wordt volgehouden, dan is het potentieel voor verplaatsing anders dan wanneer het vijf uur duurt.”
Oceaanstofzuigers
Zeekomkommers zijn zowel in ecologische als commerciële zin belangrijk en worden van de polen tot de evenaar langs kusten en op onderzeese hellingen aangetroffen. Ze zuigen zand op en poepen dat in schonere vorm weer uit, waardoor ze binnen ecosystemen een fundamentele rol spelen.
Het zijn ook belangrijke gastheren voor andere zeewezens: sommige vissen leven zelfs in het achtereind van zeekomkommers.
Veel wetenschappers zijn ook geïnteresseerd in het opmerkelijke vermogen van zeekomkommers om weefsel te regenereren. Van sommige soorten is bekend dat ze hun ingewanden uitscheiden om belagers een plaatsvervangende prooi aan te bieden, waarna ze die ingewanden op een veilige plek weer aanmaken.
Zeeschildpadden en grotere vissen beschouwen zeekomkommers als delicatesse. En dat geldt ook voor mensen; zo worden de weekdieren in Azië al honderden jaren als voedsel geoogst. Door overbevissing als gevolg van de grote vraag naar bijzondere zeevruchten staan inmiddels zestien soorten zeekomkommers op de Rode Lijst van met uitsterving bedreigde diersoorten van de IUCN. Terwijl zeekomkommers in Azië sterk in aantallen achteruitgaan en de vraag alleen maar toeneemt, gedijt de commerciële visserij op zeekomkommers ook elders in de wereld, waar weer andere soorten worden bedreigd.
Mogelijke migratie?
Het pas ontdekte vermogen van zeekomkommers kan van invloed zijn op het behoud van deze dieren. “Het onderzoek wijst terecht op de mogelijke gevolgen voor visgronden en indirect ook voor beschermde zeereservaten, omdat de aanname dat deze dieren sedentair zijn, niet blijkt te kloppen,” zegt Andy Allen, wildecoloog aan de Zweedse Landbouwuniversiteit. Het feit dat zeekomkommers in staat zijn om uit duurzaam beheerde zeereservaten te ontsnappen, heeft volgens hem gevolgen voor de telling van populaties, oogstquota en beschermingsmaatregelen.
Allen ziet meerdere toekomstscenario’s voor vervolgonderzoek naar de mobiliteit van zeekomkommers voor zich. Zo vraagt hij zich af of de dieren kunnen profiteren van een wisselend voedselaanbod als gevolg van seizoensgebonden oceaanstromingen. “Zijn ze in staat om te migreren?” zo vraagt hij zich af.
De wetenschappers merkten ook dat één soort, H. scabra, zich tijdens volle maan en gedurende de nacht meer oppompte en ronddreef dan op andere tijdstippen. Dat kan erop wijzen dat dit gedrag bewust is en geen reflex, legt Mercier uit. “Het wil waarschijnlijk zeggen dat het om een vorm van verplaatsing gaat,” zegt zij.
Ook andere soorten die op de zeebodem leven, waaronder zeesterren, zeeanemonen en zelfs zachte koralen, zijn volgens Mercier in opgepompte vorm geobserveerd. “Het is mogelijk een veel wijdverbreider fenomeen dan we denken.”
Lees ook: Zeekomkommerpoep is verrassend goed voor het ecosysteem
Bekijk ook: Duikers stuiten op superlange zeekomkommer
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
