In de eindeloze nieuwsstroom op Twitter over de toename van het aantal COVID-19-gevallen, de quarantainemaatregelen en de tekorten aan medisch materiaal doken ook een aantal leuke verhalen op: er zwommen weer zwanen in de verlaten kanalen van Venetië. En zelfs dolfijnen. En in China had een kudde olifanten een wandelingetje gemaakt door een dorp in Yunnan, waarbij de dieren zich tegoed hadden gedaan aan een plaatselijke wijnsoort en stomdronken in een theeplantage waren beland.
De verhalen over dierentriomfen in landen die hard zijn getroffen door het nieuwe coronavirus werden honderdduizenden keren geretweet. Ze gingen viral op Instagram en TikTok. Ze haalden de voorpagina's. Als er iets positiefs aan de pandemie was, vonden mensen, dan was het wel dit: de dieren herstelden zich en namen het ervan in een wereld zonder mensen.
Maar het bleek niet te kloppen.
De zwanen in de post die viral ging, zwemmen regelmatig rond in de kanalen van Burano, een eilandje in de Lagune van Venetië, waar de foto's werden genomen. De ‘Venetiaanse’ dolfijnen werden gefilmd bij een haven op Sardinië, een eiland honderden kilometers verderop in de Middellandse Zee. Niemand weet waar de foto's van de dronken olifanten vandaan kwamen, maar in een Chinees nieuwsartikel werden de internetberichten ontkracht: er trokken onlangs wel olifanten door een dorp in de Chinese provincie Yunnan, maar dat gebeurt wel vaker. Het waren bovendien niet de olifanten die op de internetfoto's te zien waren en ze lagen niet stomdronken in een theeplantage.
Dit laat zien hoe snel opvallende geruchten die te mooi lijken om waar te zijn zich kunnen verspreiden in tijden van crisis. Mensen zijn geneigd berichten te delen die hen raken. Bij spanning kunnen leuke dierenplaatjes een onweerstaanbare troost bieden. Uit een onderzoek uit 2016 blijkt dat de verspreiding van sociale fenomenen zo krachtig is dat het soms volgens dezelfde modellen verloopt als die voor de verspreiding van ziekten.
Als onwaarheden viral gaan
De controversiële tweet van Kaveri Ganapathy Ahuja over de zwanen die weer terugkeerden in de kanalen van Venetië werd een miljoen keer geliked.
“Dit is een onverwacht effect van de pandemie,” schrijft ze in haar tweet. “Het water in de kanalen van Venetië is voor het eerst sinds mensenheugenis helder. Er zijn vissen in te zien en de zwanen zijn teruggekeerd.”
Ahuja, die in het Indiase New Delhi woont, vertelt dat ze een paar foto's zag langskomen op de sociale media en besloot die bij elkaar te zetten in een tweet. Ze wist niet dat de zwanen al heel vaak in Burano kwamen, ook voordat het coronavirus in Italië toesloeg.
“Ik stuurde de tweet alleen maar om iets te delen waar ik blij van werd in deze sombere tijden,” vertelt ze. Ze had nooit verwacht dat haar tweet viral zou gaan en bedoelde het goed. “Ik zou willen dat er een optie op Twitter bestond om teksten te wijzigen voor momenten als dit,” aldus Ahuja.
Toch heeft ze de tweet niet verwijderd en is ze dat ook niet van plan. Volgens haar is die nog steeds relevant omdat het water in Venetië helderder is dan normaal, doordat er minder boten rondvaren. En dat is het belangrijkst, stelt ze. Ze schreef een tweet over het “ongekende” aantal likes en retweets die haar tweet opleverde. “Dat is een recordaantal voor mij, en ik zou het dan ook niet leuk vinden om het bericht te verwijderen,” zegt ze.
De aantrekkingskracht van een post
Paulo Ordoveza, een webdeveloper en expert in het onderzoeken van beelden, zoekt op het Twitteraccount @picpedant uit wat er wel of niet klopt van nepberichten en maakt bekend wie ze heeft gepost.Hij kent als geen ander de “greed for virality” (behoefte om viral te gaan) die ertoe leidt dat mensen verkeerde informatie verspreiden. Het is een “overdosis aan euforie die ontstaat als je de aantallen likes en retweets in de duizenden ziet lopen,” stelt hij.
Veel likes en commentaren krijgen “levert een directe sociale beloning op,” zegt Erin Vogel, sociaal psycholoog en onderzoeker aan de Stanford University. In andere woorden: dat geeft een goed gevoel. Uit onderzoek blijkt dat het posten van berichten op sociale media een boost geeft aan het zelfvertrouwen.
Doordat we momenteel geconfronteerd worden met een pandemie, een inzakkende economie en plotselinge isolatie is de behoefte aan dingen die ons een goed gevoel bezorgen nu misschien nog wel groter dan anders. “In tijden dat we ons allemaal heel alleen voelen, is het verleidelijk om dat goede gevoel vast te houden, vooral als we iets posten dat mensen veel hoop biedt,” aldus Vogel. Het idee dat dieren en de natuur baat hebben bij deze crisis “zou ons een gevoel van betekenis kunnen geven: dat er iets goeds voortkomt uit wat we nu meemaken,” zegt ze.
Dat was ook het centrale thema van veel van de tweets die viral gingen. “De natuur drukt even de resetknop in,” stond in een tweet waarin juichend werd gereageerd op de zogenaamde dolfijnen in de kanalen van Venetië.
“Ik denk dat mensen echt graag willen geloven dat de natuur in staat is zich te herstellen,” zegt Susan Clayton, professor psychologie en milieuwetenschappen aan het Amerikaanse College of Wooster in Ohio. “Mensen hopen dat de natuur ondanks alles wat we haar aandoen, krachtig genoeg is om erbovenop te komen.” (Ontdek hoe deze ongelooflijke — echte — foto van een haai viral ging.)
Ongeveer de helft van de Amerikanen zegt dat ze te maken kregen met nepnieuws of onjuiste informatie over het coronavirus, volgens een nieuw onderzoek van het Pew Research Center. Hoewel een vrolijk nepverhaal over dolfijnen in een kanaal relatief gezien niet een heel groot probleem is, kan het verspreiden van valse hoop in tijden van crisis toch slecht uitpakken.
Dergelijk positief nepnieuws kan ervoor zorgen dat mensen extra achterdochtig worden in een tijd waarin iedereen zich toch al kwetsbaar voelt, legt Vogel uit. Als je erachter komt dat het goede nieuws niet klopt, “kan dat demoraliserender zijn dan wanneer je het nooit had gehoord.”
Sprankjes van hoop op de sociale media gaan waarschijnlijk een belangrijke rol spelen om de moed erin te houden in de komende weken en maanden, als mensen alleen thuiszitten en alleen via een scherm contact met elkaar hebben. “Ik zou mensen willen aanraden om positieve dingen met elkaar te delen,” aldus Vogel. “Maar dat hoeft helemaal niet iets heel bijzonders te zijn. Als het maar waar is.”
Noot van de redactie: Wil je onderzoeken of online foto's nep zijn? Via TinEye en Google kun je de herkomst van beelden terugzoeken, waardoor je kunt achterhalen waar een digitale foto vandaan komt. Bellingcat, een organisatie die onderzoek doet naar mensenrechtenschendingen en misstanden in oorlogsgebieden op basis van openbare gegevens, heeft ook een degelijke handleiding. Als een post te mooi lijkt om waar te zijn, kijk dan op sociale media om erachter te komen of het bericht misschien al door iemand ontkracht is. Aan de hand van deze gedetailleerde thread van Bellingcat-oprichter Eliot Higgins, is te achterhalen dat de zwanenfoto op Burano werd genomen.
En als je op zoek bent naar echt goed nieuws en fantastische verhalen, lees dan dit verhaal over een roze manta, of bekijk deze geweldige foto's van een bijenkolonie.
