Wie genoeg tijd doorbrengt in de natuur zal vreemde dingen te zien krijgen – van orka’s die rondzwemmen met hoedjes van zeewier tot wombats die kubussen uitpoepen.
Maar toen Rochelle Constantine in de Golf van Hauraki in Nieuw-Zeeland een bijna drie meter lange makreelhaai langs haar onderzoeksboot zag schieten met een enorme, oranje octopus aan zijn hoofd, wist ze dat ze getuige was van iets uitzonderlijks.
‘Het is volstrekt onlogisch dat deze twee dieren met elkaar optrekken,’ zegt Constantine. Makreelhaaien brengen het grootste deel van hun leven door in het middenwater, terwijl de Nieuw-Zeelandse octopus vrijwel zijn hele leven op de zeebodem blijft. De onderzoekers bekeken het duo, dat ze de bijnaam ‘sharktopus’ gaven, zo’n tien minuten. Daarna zwom het tweetal weg.
Niet eerder vertoond
De onderzoekers waren verrast door de verschijning, maar in de biologie komt het geregeld voor dat een diersoort zich laat meevoeren door een andere diersoort. Dit gedrag wordt forese genoemd en komt voornamelijk voor bij kleine diersoorten, zoals insecten en andere ongewervelden.
Leestip: Waarom kunnen Groenlandse haaien eeuwenoud worden?
Hoewel octopussen met hun zuignappen beschikken over de perfecte uitrusting om zich aan een ander dier vast te klampen, staan ze er niet om bekend dat ze dit met regelmaat doen.
‘De dieren waarop ze zouden kunnen meeliften – zeehonden, zeeleeuwen, dolfijnen, haaien – hebben allemaal octopus op hun menu staan,’ zegt Constantine. Natuurlijke vijanden vragen om een lift is nogal gevaarlijk, wat het verschijnsel van de sharktopus des te mysterieuzer maakt.
Waarom liften dieren mee?
Hoewel dieren soms per toeval met elkaar in contact komen, dient forese een specifiek doel. Veel dieren zijn afhankelijk van deze manier van transport om een partner te vinden of een deel van hun levenscyclus te voltooien.
‘Verspreiding is belangrijk en beïnvloedt zaken als de genoverdracht en populatiestructuur,’ zegt Andrew Bartlow, een ecoloog aan de Los Alamos National Laboratory in New Mexico (VS). In 2020 publiceerde hij en zijn collega Salvatore Agosta een onderzoek naar observaties van forese bij tientallen ordes in het dierenrijk.
Een klassiek voorbeeld is de zeepok, die zich vastklampt aan de huid van een walvis of het schild van een schildpad, of de zuigbaars – deze vissen hebben een vin die als een soort zuignap fungeert, waarmee ze zich kunnen vastkoppelen aan grotere dieren zoals walvishaaien.
Leestip: Deze diersoorten zijn al miljoenen jaren oud, en bestaan nog steeds
Maar er zijn ook kakkerlakken die rijden op mieren, eenoogkreeftjes op kwallen, pekelkreeftjes op forellen, duizendpoten op vogels, watervlooien op wilde zwijnen, zeeanemonen op krabben en sprinkhanen op schapen. En dan hebben we het nog niet over mijten, die ons hebben voorzien van de grote meerderheid van de wetenschappelijke kennis over forese.
Tor als vliegtuig gebruiken
Stel je voor dat je een bastaardschorpioen bent, een spinachtige ter grootte van een speldenkop. In tegenstelling tot hun neven en nichten, de schorpioenen, hebben bastaardschorpioenen geen giftige staart. Wel hebben ze een klauw die daarop lijkt, waarmee ze zich kunnen vastklampen aan grotere insecten, zoals de harlekijnboktor.
Door deze torren vast te pakken, krijgen bastaardschorpioenen een gratis ritje naar een nieuwe buurt – en die buurt is niet zomaar willekeurig. De torren waarop de spinachtigen meeliften zijn jongvolwassenen op zoek naar omgevallen vijgenbomen om hun eitjes te leggen.
Leestip: Kleine kruipers en hun bizarre paringsrituelen
Elke tor kan meerdere bastaardschorpioenen per vlucht meedragen, dus al tijdens de reis kunnen de lifters op zoek gaan naar partners. Mannetjes raken soms zelfs verwikkeld in gevechten op de rug van een tor, en proberen elkaar eraf te werpen. Zodra er nog één mannetje over is op de vlucht, kan hij alle vrouwtjes aan boord versieren en bevruchten.
De mannetjes die onderweg naar beneden worden geworpen, wacht een minder prettige ervaring. Ze kunnen ergens middenin de jungle stranden, een uitgestrekte omgeving voor hongerige monden.
Kikker als vervoersmiddel
‘De risico’s zijn enorm,’ zegt Bartlow. Dat geldt ook voor de mosselkreeftjes, piepkleine kreeftachtigen die met kikkers meeliften van bromeliaplant naar bromeliaplant. Wie er op het verkeerde moment afvalt, kan belanden in een compleet onleefbare omgeving.
Toch zijn kikkers een handige manier van transport, zegt Alan Pedro de Araújo, een evolutionair ecoloog aan het ministerie van onderwijs in Goiás (Brazilië). ‘Als alternatief zouden ze zich kunnen laten vervoeren door wind of regenwater, maar deze methoden zijn erg willekeurig en onbetrouwbaar. Zonder kikkers zou hun migratie veel minder succes hebben.’
Leestip: Gefopt! Deze 6 dieren doen zich voor als een ander
Hoewel Bartlow al tal van voorbeelden van forese heeft gevonden, vermoedt hij dat er nog veel meer ontdekt zullen worden. In de oceaan is bijvoorbeeld nog weinig onderzoek gedaan naar dit gedrag, omdat de onderwaterwereld lastiger te observeren is.
Wat betreft de sharktopus, te zien op de video hieronder, is het nog steeds onduidelijk hoe de octopus op het hoofd van de makreelhaai terecht is gekomen en of het gaat om een voorbeeld van forese of een toevallige ontmoeting. ‘We hebben gigantisch veel media-aandacht gekregen,’ zegt Constantine. ‘Voor zover we weten is er nog geen enkele verklaring voor wat we hebben gezien.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
