Johan van Oldenbarnevelt werd geboren in Amersfoort en speelde een sleutelrol in de Tachtigjarige Oorlog. Hij zou een van de invloedrijkste leiders worden van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Van Oldenbarnevelt stond bekend om zijn politiek inzicht en strategisch talent, en verwierf zowel nationaal als internationaal aanzien.
Maar in 1619 kwam er abrupt een einde aan zijn leven, toen hij werd geëxecuteerd op het Binnenhof in Den Haag. Die gebeurtenis zou nog jaren voor verdeeldheid zorgen binnen de Republiek. Wat leidde tot deze dramatische ontknoping?
Johan van Oldenbarnevelts politieke opkomst
Aan het einde van de zestiende eeuw maakt Nederland een van de turbulentste perioden uit de geschiedenis door. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) strijden de Nederlandse provincies tegen het Spaanse koninkrijk voor onafhankelijkheid.
Leestip: Lodewijk Napoleon: de eerste koning van Holland
Na de mislukte poging van de Spaanse landvoogdes Margaretha van Parma om de vrede te bewaren, verzetten de Noordelijke Nederlanden zich tegen het koningschap van Filips II. Zonder een nieuwe koning besluiten de Staten-Generaal de soevereiniteit zelf op zich te nemen en richten ze de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden op.
Te midden van deze chaos maakt Van Oldenbarnevelt snel carrière en ontwikkelt hij een nauwe werkrelatie met stadhouder Willem van Oranje. Hun samenwerking wordt steeds hechter en Van Oldenbarnevelt wordt een belangrijk vertrouwenspersoon. Willem van Oranje wordt in 1584 vermoord door Balthasar Gerards, en twee jaar later wordt Van Oldenbarnevelt aangesteld als raadspensionaris van Holland.
Een vruchtbare samenwerking
Als raadspensionaris vervult Van Oldenbarnevelt een veelzijdige rol: in feite fungeert hij als minister-president, minister van Financiën en minister van Buitenlandse Zaken in één. Onder zijn aanvoering boeken de Staten-Generaal grote successen in de strijd tegen Spanje.
Ook wordt Van Oldenbarnevelt de drijvende kracht achter de oprichting van de VOC, die de handel in Azië een enorme impuls geeft. De Republiek groeit langzaam uit tot een Europese grootmacht, iets wat bijzonder was in een tijd waarin in andere landen de koningen steeds meer macht naar zich toetrekken.
Leestip: Hoe hield de VOC haar bemanning gezond? ‘Chirurgijns konden behoorlijk arrogant zijn’
De pas 20-jarige Maurits van Oranje, zoon van Willem van Oranje, laat al snel zien te beschikken over veel militair talent. Van Oldenbarnevelt overtuigt de Nederlanden om hem te benoemen tot stadhouder en legeraanvoerder. De twee vormen een perfect team: Van Oldenbarnevelt voert de politiek aan, Maurits het leger.
Spanningen tussen twee leiders
Onder Van Oldenbarnevelt en Maurits gaat het de Republiek voor de wind, maar gaandeweg ontstaan er spanningen tussen de twee. Van Oldenbarnevelt bemoeit zich steeds vaker met militaire zaken, tot ongenoegen van Maurits, die zich kwaad maakt over de risico’s waaraan zijn troepen worden blootgesteld.
Leestip: Lodewijk XIV: extravaganter dan deze koning wordt het niet
Daarbij gelooft Maurits, die meerdere belangrijke overwinningen behaalt, sterk in de voortzetting van de strijd tegen Spanje. Van Oldenbarnevelt ziet hier echter weinig in en pleit, tot grote onvrede van Maurits, voor een wapenstilstand. Het Twaalfjarig Bestand dat hierop volgde, zorgde voor een periode van relatieve rust tijdens de oorlog.
Wat volgt is een politieke machtsstrijd waarin de twee elkaar steeds meer tegenwerken. Via de Staten-Generaal verkrijgt Maurits uiteindelijk dictatoriale volmacht. Van Oldenbarnevelt wordt gevangengenomen en – na een schijnproces – ter dood veroordeeld voor hoogverraad. Enkele uren later wordt hij al naar het schavot begeleid.
De onthoofding van Van Oldenbarnevelt
Op 13 mei 1619 wordt Johan van Oldenbarnevelt onthoofd op het Binnenhof in Den Haag. Dat het vonnis wordt voltrokken tijdens het bewind van Maurits, de zoon van de man die ooit zijn mentor was, maakt de situatie extra pijnlijk.
Er verzamelen zich naar schatting 3000 mensen om getuige te zijn van zijn executie. Van Oldenbarnevelt zou hen hebben toegesproken met de woorden: ‘Geloof niet dat ik een landverrader ben. Ik heb altijd oprecht en vroom gehandeld.’ Zijn laatste woorden tegen de beul zouden zijn geweest: ‘Maak het kort, maak het kort.’
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
