In het oude Egypte werd alles nauwkeurig gedocumenteerd: van gebeden tot proclamaties en belastingen. Egyptische schrijvers moesten zelfs zo druk pennen, dat ze daar fysieke klachten aan overhielden, blijkt uit nieuw onderzoek.
Volgens de Tsjechische studie, die eind juni 2024 werd gepubliceerd in Scientific Reports, zijn er sporen van werkgerelateerde klachten gevonden op de botten van Egyptische schrijvers die ruim vierduizend jaar geleden zijn begraven. Zo stuitten de onderzoekers onder meer op afgeplatte enkels en verwondingen aan de kaak. Waarom worden deze fysieke afwijkingen in verband gebracht met het schrijversvak?
Gebrek aan een goede stoel
Naar schatting kon nog geen één procent van de oude Egyptenaren lezen en schrijven. Maar de mensen die dat wél konden ‘vormden de ruggengraat van het staatsbestuur’, zegt Veronika Dulíková, egyptoloog aan de Karelsuniversiteit in Praag en medeauteur van het onderzoek. ‘Geletterde mensen hielden nauwkeurige verslagen bij van allerlei zaken, die vervolgens in archieven werden bewaard.’
Een degelijk bureau met een ergonomische stoel hadden de Egyptische schrijvers echter niet. ‘Er was gewoon nog niemand die stoelen ontwierp die ervoor zorgden dat de ruggengraat niet beschadigd raakte,’ merkt hoofdauteur en antropoloog van het Tsjechisch Nationaal Museum Petra Brukner Havelková droogjes op.
Op veel oude afbeeldingen worden Egyptische schrijvers getoond in kleermakerszit op de grond of knielend. Veel van hen werkten niet in een kantoor: op diverse houtsneden en schilderijen zijn ze ook staand afgebeeld, terwijl ze gewassen tellen of graanschuren inspecteren. Het gebrek aan een stoel zou echter niet de enige oorzaak zijn geweest van de klachten.
Misvormde schrijversskeletten
Brukner Havelková en haar collega’s bestudeerden de skeletten van 69 volwassen mannen die tussen 2700 en 2180 v.C. ter aarde werden besteld in Aboesir, een complex met piramiden en graven ten zuiden van Caïro. Dertig van de gemummificeerde lichamen werden geïdentificeerd als die van professionele schrijvers of van hooggeplaatste ambtenaren wiens werk afhankelijk was van lezen en schrijven.
Volgens het onderzoek leden veel van de schrijvers in Aboesir aan artrose, een degeneratieve aandoening aan het kraakbeen in gewrichten. Artrose in het rechtersleutelbeen, de schouder en de duim hing vermoedelijk samen met het feit dat de schrijvers constant aan het pennen waren; artrose in de ruggengraat en nek met het oprichten van het hoofd om naar de spreker te luisteren en vervolgens naar beneden kijken om op het papyrus op de schoot te schrijven. De afgeplatte enkel- en dijbeenderen waren mogelijk het gevolg van uren, dagen, of jaren werken in kleermakerszit.
Kauwen op pennen
De Tsjechische onderzoekers waren nog het meest verrast door het feit dat de schedels van veel van de schrijvers in Aboesir een overbelast kaakgewricht hadden. Mogelijk wijst het erop dat schrijvers regelmatig kauwden op hun ‘pennen’, die waren gemaakt van riet. Een logische verklaring, aldus bioarcheoloog Cynthia Wilczak van de San Francisco State University, ware het niet dat de tanden dan ook slijtage zouden moeten hebben vertoond.
Volgens Wilczak zijn de Tsjechische bevindingen ‘intrigerend, maar onvoldoende om aan te tonen dat de afwijkingen aan het skelet ‘schrijversspecifiek’ zijn’. Ze stelt dat slechts zes van de dertig skeletten uit de graven in Aboesir werden geïdentificeerd als schrijver aan de hand van hun titel, terwijl andere enkel werden geïdentificeerd als schrijver op basis van de locatie van hun graf en andere aanwijzingen voor hun sociale status.
Brukner Havelková zegt dat haar team pas aan het begin staat van hun onderzoek, dat ze hopen te bevestigen door skeletten van oud-Egyptische schrijvers te onderzoeken die elders in het land zijn begraven, zoals in Giza of de necropolis Sakkara.
Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
