Op de avond van maandag 4 september 1944 zat iedereen in Nederland aan de radio gekluisterd. Eerder die dag bereikte ons het nieuws dat de geallieerden Brussel en Antwerpen hadden bevrijd. Zou Nederland, na ruim vier jaar oorlog, dan nu toch eindelijk spoedig volgen? De bevolking is hoopvol als toenmalig minister president Gerbrandy die septemberavond op Radio Oranje de volgende woorden ten gehore brengt:
‘Nu de Geallieerde legers op onweerstaanbare wijze de Nederlandsche grenzen overschreden hebben, ben ik er van overtuigd dat gij hen een hartelijke en waardige ontvangst zult bereiden (…).’
‘De geallieerden hebben de grenzen overschreden!’ moet het in menig huiskamer hebben geklonken. ‘De minister-president heeft het zelf gezegd!’ De volgende dag zou Nederland zijn aanstaande bevrijding vieren, op wat we tot op de dag van vandaag Dolle Dinsdag noemen. Toch zal de oplettende lezer zijn wenkbrauwen optrekken bij Gebrandy’s bericht. Bevrijdingsdag vieren we immers op 5 mei, en niet op 5 september. Wat ging er mis?
Wat is Dolle Dinsdag?
Op 5 september 1944 vierde Nederland feest. Na Gerbrandy’s toespraak waren veel mensen ervan overtuigd dat de bevrijding nu dan echt ophanden was. Het volk maakte zich op om de geallieerden te ontvangen en gingen met vlag en oranje wimpel de straat op.
Optimistische geruchten volgden elkaar in hoog tempo op: op 5 september zouden de geallieerden Rotterdam bereiken, op 6 september Amsterdam. Sommige kranten brachten een speciaal bevrijdingsnummer uit en een Britse radiozender beweerde zelfs dat Breda al bevrijd zou zijn.
Nederlanders konden hun geluk niet op, terwijl onder Duitsers en NSB’ers juist paniek uitbrak. Velen van hen probeerden naar Duitsland te vluchten – niet zelden tevergeefs.
Hoe kon Dolle Dinsdag gebeuren?
Helaas bleef de feestvreugde van korte duur. Nog diezelfde 5 september werd duidelijk dat er van een Duitse capitulatie nog lang geen sprake was. Gebrandy had voor zijn beurt gesproken.
In de concepttekst van zijn toespraak stond dat de geallieerden de Nederlandse grenzen ‘naderden’, maar op het laatste moment maakte de minister-president daar op eigen initiatief ‘overschreden hebben’ van.
Dat deed hij op basis van ‘inlichtingen van onze eigen mensen’, zou hij daarover later zeggen. Maar op de daadwerkelijke positie van de geallieerde troepen was op dat moment nauwelijks zicht.
Wanneer werd Nederland wél bevrijd?
Hoewel Maastricht op 14 september als eerste grote Nederlandse stad bevrijd zou worden, verloren de geallieerden later die maand de Slag om Arnhem. Dit betekende dat het noorden en westen van Nederland nog zeker acht maanden bezet zouden blijven, met de Hongerwinter nog op komst.
Later zou schrijver Willem van den Hout deze turbulente dag in september Dolle Dinsdag dopen. Van een echte Bevrijdingsdag kon men in Nederland pas op 5 mei 1945 spreken.
Nog niet uitgelezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief van National Geographic en ontvang de favoriete verhalen van de redactie wekelijks in je mail.
