Het waren de Portugezen die in de vijftiende eeuw als eersten tot slaaf gemaakte mensen naar Amerika brachten. Vanaf de zeventiende eeuw deden ook de Nederlandse kolonisten actief mee aan het verhandelen en aan het werk zetten van mensen op plantages, in mijnen en in huishoudens.
Schepen met rum, vuurwapens en buskruit vertrokken vanuit Nederland naar de westkust van Afrika en worden daar geruild voor goud en tot slaaf gemaakte mensen. De schepen voeren daarna door naar Amerika, waar deze mensen als plantagearbeiders werden verkocht. Vervolgens keerden de schepen terug naar Europa, beladen met luxegoederen als suiker, tabak en katoen.
1596: Slavenschip uit Afrika komt aan in Zeeland
In 1596 komt een schip uit Afrika aan in de haven van Middelburg, met aan boord honderddertig tot slaaf gemaakte mensen uit West-Afrika. Hoewel de Staten van Zeeland besluiten dat deze mensen vrij zouden moeten zijn – slavernij was immers verboden in Nederland, verklaren de Staten-Generaal enkele weken later alsnog dat de mannen, vrouwen en kinderen handelswaar zijn.
1602: Oprichting VOC
De oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) moet de onderlinge concurrentie tussen Nederlandse kooplieden in Azië terugdringen en een sterke handelsmacht creëren. De VOC zet mensen uit onder meer India, Sri Lanka, Maleisië en Indonesië aan het werk op handelsposten en in de landbouw. Naar schatting heeft de VOC tussen de 600.000 en ruim een miljoen mensen tot slaaf gemaakt en tewerkgesteld.
1621: Oprichting WIC
De West-Indische Compagnie (WIC) wordt opgericht voor handel in West-Afrika en Amerika. De WIC koloniseert gebieden als Suriname, delen van de Antillen en West-Afrika, en doet actief aan mensenhandel. Tussen 1621 en 1730 bracht de WIC naar schatting zo’n 270.000 mensen als slaafgemaakten naar Amerika.
1621: Genocide op Banda
De VOC verovert de Banda-eilanden in Indonesië. Onder leiding van gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen wordt een groot deel van de bevolking van het eiland Lontor uitgemoord. De Nederlanders vestigen nootmuskaatplantages, waar zij mensen als slaafgemaakten tewerkstellen.
1630: Inname van Portugees-Brazilië door de WIC
Nederlandse troepen veroveren delen van Portugees-Brazilië, zoals Recife en Olinda in de staat Pernambuco. Het wordt een belangrijke kolonie voor de WIC, die daar plantages exploiteert en Afrikaanse slaafgemaakten inzet.
1634: Inname van Curaçao
In de zomer van 1634 neemt de WIC Curaçao in, dat tot dan toe in Spaanse handen was. Het eiland wordt een van de belangrijkste havens voor de slavenhandel van de WIC, waar vandaan mensen naar Midden- en Zuid-Amerika werden verkocht en verscheept.
1637: Johan Maurits verovert fort Elmina
Onder leiding van Johan Maurits verovert de WIC Fort Elmina in het huidige Ghana en neemt de slavenhandel van de Portugezen over. Het fort wordt het belangrijkste Nederlandse centrum voor de slavenhandel aan de West-Afrikaanse kust. Jaarlijks worden er duizenden mensen van daaruit naar Amerika vervoerd.
Leestip: 5 Nederlandse koloniale forten die je waarschijnlijk nog niet kende
1654: Portugezen nemen Nederlands-Brazilië over
De Portugezen verdrijven de Nederlanders uit Brazilië en voegen het gebied opnieuw toe aan hun rijk. Nederland richt zich vanaf dan nog meer op de Caribische plantages en de trans-Atlantische slavenhandel.
1667: Verovering van Suriname
Nederland verovert Suriname, dat daarvoor een Engelse plantagekolonie was. Fort Willoughby bij Paramaribo wordt omgedoopt tot Fort Zeelandia. In Suriname worden duizenden Afrikaanse mensen als slaafgemaakten op de plantages tewerkgesteld.
1684: Opstand op Java
Op Java leidt Untung Surapati, die zelf op jonge leeftijd tot slaaf was gemaakt, een opstand tegen de VOC. De opstand is een reactie op de groeiende VOC-invloed en de onderdrukking van de lokale bevolking. Untung Surapati wordt gezien als een van de eerste voorvechters van de Indonesische onafhankelijkheid.
1760: Erkenning Marrons
De Marrons in Suriname zijn afstammelingen van mensen die wisten te ontsnappen van de plantages en in het binnenland hun eigen gemeenschappen opbouwden. De Ndyuka-stam wordt in 1760 in een vredesverdrag door de Nederlanders als vrij erkend.
Leestip: Wat een rijstkorrel vertelt over het slavernijverzet in Suriname
1776: Resolutie van de Staten-Generaal
De Staten-Generaal publiceren een resolutie waarin wordt bevestigd dat iedereen op Nederlands grondgebied juridisch gezien vrij is. Tot slaaf gemaakte mensen die met toestemming van hun eigenaar in Nederland verblijven, worden in vrijheid erkend zolang ze hier zijn. Dit gold niet voor mensen die zonder toestemming naar Nederland kwamen: zij bleven onvrij.
1795: Opstand op Curaçao
Op 17 augustus 1795 komen honderden plantagearbeiders op Curaçao in opstand tegen het Nederlandse koloniale bestuur. Onder leiding van verzetsstrijder Tula leggen ze het werk neer en eisen vrijheid en gelijkheid. De opstand wordt met geweld neergeslagen; Tula wordt publiekelijk geëxecuteerd en gemarteld.
1814-1818: Verbod op trans-Atlantische slavenhandel
Onder druk van de Britten wordt in 1814 de Nederlandse trans-Atlantische slavenhandel door Willem I bij Soeverein Besluit afschaft. Om het verbod ook daadwerkelijk te kunnen handhaven wordt in 1818 het Brits-Nederlandse verdrag ter wering van de slavenhandel met het Verenigd Koninkrijk gesloten. Het verdrag zegt echter niets over het te werk stellen van mensen op plantages.
1830: Cultuurstelsel in Nederlands-Indië
Het gaat eind achttiende eeuw slecht met de VOC: er is groeiende concurrentie van onder andere de Britse East India Company en de kosten lopen op. Om de opbrengsten te optimaliseren wordt daarom in Nederlands-Indië het Cultuurstelsel ingevoerd, dat in feite ging om uitbuiting en dwangarbeid.
Het hield in dat de bevolking gedwongen werd een deel van hun grond te gebruiken voor exportgewassen zoals koffie, thee, suiker en indigo. Voor Nederland is dit een zeer lucratieve inkomstenbron, maar onder de bevolking leidt het tot armoede en hongersnood.
1860: Afschaffing slavernij in Nederlands-Indië
Een wetsvoorstel schaft slavernij in Nederlands-Indië formeel af, maar in de praktijk geldt dit alleen voor delen zoals Java en Madura. In andere gebieden duurt het langer.
1 juli 1863-1873: Afschaffing slavernij Suriname en Antillen
Nederland schaft slavernij af in Suriname en op de Nederlandse Antillen. ‘Keti koti’, de ketenen zijn gebroken. Plantage-eigenaren ontvangen een compensatie van driehonderd gulden per slaafgemaakte, die zelf niets krijgen.
Uit angst voor een economische catastrofe worden de plantagewerkers verplicht om nog tien jaar lang op de plantages door te blijven werken. Hun loon is vastgesteld door de overheid. Pas in 1973 komt er een einde aan het Staatstoezicht.
1934: Anton de Kom publiceert 'Wij slaven van Suriname'
Anton de Kom is een Surinaamse vrijheidsstrijder en verzetsheld die zich sterk verzet tegen de Nederlandse koloniale overheersing. In 1934 verschijnt zijn boek Wij slaven van Suriname. Het is een felle aanklacht tegen racisme en uitbuiting, en beschrijft de Surinaamse geschiedenis vanuit een antikoloniaal standpunt.
1945-1949: Onafhankelijkheid Indonesië
Na de Tweede Wereldoorlog roepen Soekarno en Hatta op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Nederland erkent deze onafhankelijkheid pas na een bloedige onafhankelijkheidsoorlog, in 1949.
1975: Suriname wordt onafhankelijk
Suriname wordt op 25 november 1975 officieel onafhankelijk. Het land was sinds 1667 een kolonie van Nederland en werd in 1954 een land binnen het Koninkrijk der Nederlanden.
2020: Anton de Kom krijgt plek in de Canon van Nederland
Anton de Kom wordt opgenomen in de Canon van Nederland, wat betekent dat hij een vaste plek krijgt in het geschiedenisonderwijs.
2022-2023: Excuses van Nederlandse regering en koningshuis
In 2022 biedt toenmalig minister-president Mark Rutte namens de Nederlandse staat excuses aan voor het slavernijverleden. In 2023, tijdens Ketikoti en het begin van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden, biedt ook koning Willem-Alexander zijn excuses aan.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
