Rita Levi-Montalcini werd in 1909 geboren in Turijn (Italië) en groeide op in een gezin vol talent: haar vader was elektrotechnicus en wiskundige, haar moeder en tweelingzus waren kunstenaars en haar broer was een bekende architect. Ze vormden een gelukkig gezin, waarin culturele en intellectuele ontwikkeling belangrijk was.
Tegelijkertijd was het een traditioneel gezin: haar vader stond aan het hoofd van de familie en nam alle belangrijke besluiten. Hij wilde dat zijn dochter geen opleiding zou volgen, want een studie aan de universiteit zou haar rol als goede huisvrouw en moeder in de weg staan. Hierin kon zij zich niet vinden en op twintigjarige leeftijd wist ze haar vader ervan te overtuigen dat ze naar de universiteit wilde.
Thuislaboratorium
Rita Levi-Montalcini studeerde in 1936 met hoge cijfers af in geneeskunde en chirurgie en schreef zich in voor een specialisatie in de neurologie en psychiatrie. Dat veranderde toen Mussolini niet-arische Italiaanse burgers verbood om academische en professionele functies te vervullen. De Joods-Italiaanse Levi-Montalcini verloor haar plek aan de universiteit, maar gaf niet op.
Ze bouwde thuis in haar eigen slaapkamer een laboratorium met zelfgemaakte instrumenten en ging daar verder met haar onderzoek. Samen met haar onderzoeksassistent Giuseppe Levi onderzocht ze zenuwcellen in kippenembryo’s, gebaseerd op het werk van neuro-embryoloog Viktor Hamburger. Ze bedachten een theorie over zenuwcellen in de embryo’s en hoe die zich ontwikkelden en uiteindelijk afstierven.
Tweede Wereldoorlog
Als Joodse vrouw mocht Levi-Montalcini haar ontdekking destijds niet publiceren in Italiaanse wetenschapstijdschriften. Wel verscheen haar theorie in verschillende buitenlandse tijdschriften.
Leestip: Verboden voor vrouwen: waarom vrouwen vroeger niet mochten hardlopen
In 1941 bombardeerden de Engelsen en Amerikanen Turijn, waardoor ze moest verhuizen naar een plek buiten de stad. Toen in de herfst van 1943 de Duitsers Italië binnenvielen en het leven voor haar Joodse familie steeds gevaarlijker werd, trokken ze naar Florence. Na de Tweede Wereldoorlog verhuisde ze terug naar haar geboortestad Turijn.
Gedurende deze periode stopte ze nooit met werken aan haar onderzoek. In 1947 nodigde Hamburger haar uit om eerdere experimenten te herhalen aan de Washington University in St. Louis (VS). Ze bracht hier veel tijd door, en bleef haar hele leven heen en weer reizen tussen de Verenigde Staten en Italië.
Ontdekking van de zenuwgroeifactor
Binnen haar onderzoek met Hamburger was Levi-Montalcini op zoek naar welke factoren verantwoordelijk waren voor celgroei, specifiek in zenuwcellen, ofwel neuronen. In 1948 ontdekten zij en Hamburger dat wanneer je cellen uit een muizentumor implanteert in een kippenembryo, er meer zenuwcellen worden aangemaakt in het embryo. Later wist ze ditzelfde effect ook aan te tonen in een zenuwcellencultuur in het lab. Ze noemden het de nerve growth factor (NGF), zenuwgroeifactor.
Leestip: Hoe Florence Nightingale het verplegersvak op de kaart zette
Uiteindelijk lukte het biochemicus Stanley Cohen, die zich had aangesloten bij het onderzoeksteam aan Washington University (VS), om NGF te isoleren uit de muizentumoren. Hiermee hadden ze een belangrijke ontdekking gedaan: ze ontdekten de eerste celgroeifactor. In de jaren daarna ontdekten verschillende wetenschappers er nog veel meer.
De NGF is een eiwit dat bijdraagt aan het overleven en de groei van zenuwcellen in het centrale en perifere zenuwstelsel. Er wordt nog altijd veel onderzoek gedaan naar de medische toepassing van de groeifactor. Zo zou het onder andere kunnen werken bij de behandeling van neurodegeneratieve ziekten. Dat zijn ziekten waar de functies of structuur van het zenuwstelsel steeds verder afnemen, zoals Alzheimer.
Nobelprijs
Lang werd er getwijfeld aan de functionaliteit van de groeifactor. Pas toen er in de jaren zeventig meer bewijs kwam dat haar ontdekking bevestigde, kreeg Levi-Montalcini officiële erkenning. In 1986, toen ze 77 jaar was, ontvingen zij en Cohen de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde voor de ontdekking van groeifactoren.
Daarnaast was Levi-Montalcini in haar thuisland nauw betrokken bij de politiek. In 2001 werd ze, wegens buitengewone verdiensten binnen de wetenschap, benoemd tot levenslang lid van de Italiaanse Senaat. Ze was destijds al 92, maar was nog altijd zeer actief lid. Ze streed voor de waardering van de wetenschap en het onderwijs.
Oudste Nobelprijswinnaar ooit
Rita Levi-Montalcini overleed op 30 december 2012 op 103-jarige leeftijd. In 2009 was ze de eerste Nobelprijswinnaar die honderd jaar oud werd en geen enkele Nobelprijswinnaar heeft dat (tot nu toe: de nog levende natuurkundige Yang Chen-Ning is al 102!) kunnen evenaren.
Ze bleef tot haar dood betrokken bij de wetenschap en was al die tijd actief onderzoeker en mentor voor talloze andere wetenschappers. Ze won vele prijzen en kreeg verschillende onderscheidingen, waaronder de Ordine al Merito della Repubblica Italiana, de hoogste Orde van Verdienste van Italië.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
