Wie in het Rusland van de zeventiende eeuw zijn baard liet groeien, kon dat duur komen te staan. Letterlijk, want tijdens het bewind van tsaar Peter I gold een streng beleid van baardbelasting: wie gezichtsbeharing liet staan, moest betalen. Hoe kwam de tsaar tot dit besluit?
De reis van Peter I
De geschiedenis van de baardbelasting gaat terug naar het einde van de zeventiende eeuw. Tsaar Peter I was vastbesloten om Rusland te moderniseren en wilde van zijn land een succesvolle natie maken, geïnspireerd door de economische grootmachten in Europa. Met een gevolg van ruim 250 man vertrok hij op een ambitieuze reis over het continent.
Peter I reisde onder de schuilnaam Pjotr Michailov. Toch was het lastig om in Europa onder de radar te blijven, aangezien hij naar verluidt meer dan twee meter lang was. Ondanks dat hij op veel plekken werd herkend, liet hij zich niet afleiden van waar hij voor kwam: kennis opdoen. Hij wilde leren hoe Europeanen schepen bouwden en oorlog voerden. Daarnaast hoopte hij nieuwe bondgenoten te vinden.
Leestip: De harige geschiedenis van baarden en snorren
In 1697 arriveerde Peter in de Nederlanden en vestigde zich in een klein huisje in Zaandam. Daar werkte hij als timmerman mee aan de bouw van een VOC-schip, samen met enkele Russische vrijwilligers. Ook bezocht hij Duitsland en Groot-Brittannië, waar hij zo veel mogelijk kennis opdeed over scheepsbouw, handel en oorlogvoering. Uiteindelijk duurde zijn reis anderhalf jaar voordat hij terugkeerde naar huis.
Terug in Rusland
Bij zijn terugkeer moest Peter erkennen dat zijn missie op diplomatiek gebied weinig had opgeleverd. Europese landen weigerden een bondgenootschap met Rusland, uit angst hun bestaande internationale relaties te schaden.
Leestip: De Harige Oorlog, de verhitte strijd om de vrijheid van het mannenkapsel
Wel had hij veel inspiratie opgedaan om zijn land te moderniseren. Hij begon met een opvallende modekeuze: in Europa was de man gladgeschoren, en dat moest in Rusland niet anders zijn.
De baardbelasting
Niet lang na zijn terugkeer liet Peter zien dat het menens was. Tijdens een ontvangst in zijn paleis haalde hij onverwacht een groot scheermes tevoorschijn en begon zelf de baarden van zijn geschrokken gasten af te scheren.
De maatregel bleek niet erg populair. Sommige kerkgemeenschappen, zoals de Russisch-orthodoxe kerk, zagen het afscheren van gezichtshaar als godslastering. Uiteindelijk besloot Peter zijn beleid te versoepelen, maar niet zonder de kans te grijpen om de Russische schatkist te spekken: de invoering van de baardbelasting was een feit.
De belasting hield in dat mannen die hun baard wilden laten staan, jaarlijks een bedrag aan de Russische overheid moesten betalen. Edelen betaalden het meest, zo’n 100 roebel per jaar, een aanzienlijk bedrag in die tijd. Burgers betaalden aanzienlijk minder. Iedereen die betaalde kreeg een speciale munt als bewijs dat zij hun baard mochten dragen.
Weinig baarden, weinig opbrengst
Hoewel Peter hoopte dat de baardbelasting de schatkist zou aanvullen, bleek de maatregel financieel een teleurstelling. Maar weinig Russen besloten hun baard te laten staan, waardoor de inkomsten tegenvielen.
Leestip: Waarom wordt haar grijs – en kan het zijn kleur nog terugkrijgen?
Bovendien bleek het in de praktijk erg lastig om naleving van de wet te controleren. Uiteindelijk werd de baardbelasting in 1772 afgeschaft door Catharina de Grote.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
