Van villa’s tot levensgevaarlijke flats – hoe zagen woningen in het Romeinse Rijk eruit?

In een Romeinse stad kon wonen levensgevaarlijk zijn – of juist comfortabel en luxe, afhankelijk van wie je was. Terwijl de elite leefde rond lichte binnenplaatsen en tuinen, woonden gewone burgers in hoge, brandgevaarlijke appartementen. Zo liet huisvesting in het Romeinse Rijk in één oogopslag zien tot welke sociale klasse je behoorde.

Zo woonde de Romeinse elite

Welgestelde Romeinen woonden in de steden in een domus. Een domus bestond uit een centrale binnenruimte (atrium), omgeven door andere vertrekken. Vanaf de ingang (vestibulum) van de domus leidde een smalle gang (fauces) naar het atrium. Aan weerszijden van de fauces bevonden zich tabernae (winkels of eetzaken), die konden worden verhuurd.

Het atrium had een open dak (compluvium), waardoor licht het huis in viel. Regenwater werd via het compluvium naar een bassin in de onderliggende vloer (impluvium) geleid, waar het opgevangen werd. Het atrium diende als ontvangstruimte en als woonkamer. Aan weerszijden van het atrium lagen de cubicula, de slaapkamers. Aan de achterzijde van het atrium, recht tegenover de fauces, was de werkkamer (tablinum) gevestigd. Hiernaast lag vaak de eetkamer (triclinium), waar men op ligbedden maaltijden nuttigde.

Een mozaïek van een hond in het vestibulum van een domus in Pompeii. Achter het mozaïek leidt de fauces naar de ontvangst- en woonruimte, het atrium. Cave Canem is Latijn voor ’pas op voor de hond’.

Het atrium van de domus Vettii in Pompeii. Op de grond ligt het impluvium, waar regenwater in werd opgevangen. Op de achtergrond is de hortus, omgeven door het peristylium, zichtbaar.

Aan het einde van het huis, achter het tablinum en het triclinium, lag vaak een ommuurde binnentuin, de hortus. Als er geld, ruimte en tijd beschikbaar was, bouwde men soms nog een zuilengalerij (peristylium) en extra kamers rondom de hortus. Vaak waren hier een keuken (culina), voorraadkamers, stallen en huisvesting voor slaven gevestigd. In Pompeï en Herculaneum zijn enkele mooie domūs bewaard gebleven die je kunt bezoeken.

Hoe gewone Romeinen woonden

Gewone Romeinse burgers woonden niet in een domus. Zij leefden in insulae, grote appartementencomplexen van vier tot negen verdiepingen – vergelijkbaar met moderne galerijflats. De term insula betekent ‘eiland’ in het Latijn, en de gebouwen kregen deze benaming omdat ze aan vier kanten door straten en stegen werden omringd.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

Een appartement in een insula bestond meestal uit een grote ontvangstkamer (medianum), omringd door cubicula en kleinere werk- en opslagkamers. Een luxe insula kon zelfs een keuken en/of latrine met stromend water hebben. De meeste insulae hadden dit echter niet. De plebejers kochten hun eten op straat en maakten daar ook gebruik van de publieke latrines.

Leestip: Hoe zag het dagelijkse leven in een Romeinse stad eruit?

De eerste verdiepingen van een insula werden vaak uit steen opgetrokken – en later ook uit Romeins beton, een van de bekendste Romeinse uitvindingen. Hogere verdiepingen waren doorgaans gemaakt van hout. Welgestelde Romeinen als Cicero en Crassus verhuurden de insulae aan hun armere stadgenoten, en verdienden daar veel geld mee. Zij namen het niet zo nauw met de veiligheid van hun panden; er golden nauwelijks bouwvoorschriften in Romeinse steden.

Levensgevaar in de Romeinse appartementen

Er stortten dan ook regelmatig insulae in, of ze brandden af. Maar dat leek eigenaren niet altijd iets te schelen. Cicero schreef in zijn brieven aan Atticus zelfs dat ‘enkele van zijn gebouwen ingestort waren, en dat hij dat niet erg vond. Hij kon nu immers nieuwe insulae bouwen en daar een hogere huur voor vragen’.

Marmeren buste van de Romeinse schrijver en politicus Cicero (106 v.C - 43 v.C.).

Overblijfselen van de insula dell’Ara Coeli, een appartementencomplex van vier verdiepingen in Rome. Op de achtergrond is de Vittoriano zichtbaar, het momument ter ere van Victor Emanuel II, de eerste koning van het verenigde Italië.

Om deze branden tegen te gaan stelde keizer Augustus een bouwvoorschrift in, waarin stond dat insulae niet hoger dan zeventig Romeinse voet (zo’n twintig meter) gebouwd mochten worden. Na de grote brand van Rome in 64 n.C. verlaagde keizer Nero dit naar zestig Romeinse voet (zo’n 17,5 meter).

Leestip: Van toga tot stola: wat voor kleren droegen de oude Romeinen?

In Rome kun je tegenwoordig nog een Romeinse insula bezichtigen: het Insula dell'Ara Coeli. Dit complex stamt uit de tweede eeuw na Christus en telt vier verdiepingen. Het werd halverwege de twintigste eeuw tijdens werkzaamheden bij toeval onder een oude kerk gevonden.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!