Tegenwoordig worden oorlogen vooral gevoerd met vliegtuigen, raketten en drones; vroeger deden ze dat met zwaarden, paarden en olifanten. Met hun brute kracht en angstaanjagende verschijning waren olifanten de tanks van de Oudheid. Ze speelden herhaaldelijk een belangrijke rol op het slagveld, maar hun inzet bleek even problematisch als verdienstelijk. Uiteindelijk verdwenen ze uit de reguliere oorlogsvoering. Wat verklaarde hun opkomst en ondergang als oorlogswapen?

Opkomst in India

De grootschalige inzet van olifanten in oorlogsvoering begon vermoedelijk in India rond de zesde eeuw voor Christus. Indiase koninkrijken zagen in de dieren een natuurlijk wapen: hun kracht om vijandelijke linies te breken, hun hoogte om boogschutters te dragen en hun vermogen om vijanden van schrik te verlammen.

Leestip: Hoe vocht men in de Middeleeuwen? Met deze 5 wapens

In veel Indiase legers werden speciale eenheden gevormd van olifanten en mahouts – een combinatie van verzorger, trainer en berijder. Vaak werden de olifanten voorzien van een harnas op het lijf en speerpunten op de slagtanden.

Oversteek naar het westen

Alexander de Grote was een van de eersten uit de westerse wereld die de kracht van olifanten daar ondervond. Tijdens de Slag bij de Hydaspes (326 v.C.), zette de Indiase koning Porus tientallen olifanten in. Hoewel Alexanders leger uiteindelijk won, was hij diep onder de indruk van de oorlogsdieren. Hij nam er enkele mee terug en introduceerde hun gebruik in het westen.

Na Alexanders dood namen de machtshebbers in het Seleucidische Rijk – de opvolgerstaat van het Macedonische Rijk – ook olifanten op in hun legers en verspreidden hun gebruik verder. In het Middellandse Zeegebied werden ze een teken van macht en prestige, maar ook een praktische aanvulling op cavalerie en infanterie.

Hannibal en de Alpen

Veruit het beroemdste verhaal van oorlogsolifanten is dat van de Carthaagse generaal Hannibal tijdens de Tweede Punische Oorlog tussen 218 en 201 voor Christus. Om de Romeinen te verrassen trok hij met zijn leger, inclusief 37 olifanten, vanuit Spanje over de besneeuwde Alpen.

Slechts een deel van de dieren overleefde de barre tocht, maar de schok van hun verschijning werkte strategisch in zijn voordeel. Romeinse soldaten, onbekend met zulke tegenstanders, werden geconfronteerd met een nieuw soort oorlogsangst.

Niet onoverwinnelijk

Toch bleek al snel dat olifanten geen onoverwinnelijke wapens waren. Ze waren moeilijk te trainen, hadden enorme hoeveelheden voedsel en water nodig, en raakten geregeld in paniek bij vuur of lawaai.

Leestip: Grieks vuur: het middeleeuwse wapen dat zelfs op zee bleef branden

Vijanden leerden daarom snel hoe ze hen het beste konden bestrijden: pijlen op de ogen richten, brandende projectielen afvuren of hinderlagen in smalle doorgangen leggen. Hierdoor verloor de olifant na verloop van tijd zijn meerwaarde als oorlogsmachine. Een opgejaagde olifant kon bovendien net zo gemakkelijk zijn eigen troepen vertrappen als die van de vijand.

Prestigeobjecten en statussymbolen

Vanaf de Late Oudheid werden oorlogsolifanten steeds minder ingezet in Europa en het Midden-Oosten. Ze bleven nog een tijd in gebruik in India en Zuidoost-Azië – onder meer bij de Khmer en in Siam – waar ze ook een rol speelden in koninklijke symboliek en ceremoniële gevechten. In het tijdperk van buskruit en kanonnen raakte hun militaire nut echter uitgewerkt. Tegen de zeventiende eeuw waren olifanten vooral nog prestigeobjecten en statussymbolen.

Leestip: Waarom ‘Mary de moordende olifant’ in 1916 werd opgehangen aan een hijskraan

Olifanten werden daarna enkel nog militair ingezet voor logistieke doeleinden, zoals door de Britten in Birma (het huidige Myanmar) tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze vervoerden voorraden en wapens, omdat de jungle moeilijk begaanbaar was voor voertuigen.

Innovatie in oorlogsvoering

Tegenwoordig herinneren alleen legendarische verhalen over Hannibal en Alexander de Grote ons aan een tijd waarin de macht van een leger werd gemeten aan de hand van het aantal olifanten.

De opkomst en ondergang van de oorlogsolifant laat zien hoe oorlogsvoering zich constant ontwikkelt en verder intensiveert. Vergeleken met de huidige oorlogsmachines zijn olifanten vrij onschuldige wapens.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!