In een tijd waarin beleggers zich storten op alles wat met AI te maken heeft, zou je denken dat speculatieve euforie een modern fenomeen is. Maar vier eeuwen geleden, lang voor computers en internet, kreeg de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden al een voorproefje van collectieve hysterie: de tulpenmanie van 1636-1637 zorgde voor de eerste financiële bubbel uit de wereldgeschiedenis. Hoe kon het zo ver komen?
De opkomst van de tulp
Het zaadje voor dit handelsdebacle werd enkele decennia eerder geplant. De tulp kwam in 1593 naar Nederland, toen de Vlaamse diplomaat Ogier Gisleen van Busbeke enkele bollen stuurde naar zijn vriend Carolus Clusius, botanicus van de Leidse hortus botanicus. Binnen zeven jaar, oftewel één volledige groeicyclus, waren de zeldzame bloemen een populair verzamelobject geworden.
Leestip: De Haarlemmertrekvaart, een zeventiende-eeuwse snelweg over het water
Rond 1630 was de tulp uitgegroeid tot een statussymbool voor rijke stedelingen met riante grachtenhuizen en royale buitenplaatsen. Maar de rage kreeg pas echt vorm toen niet alleen professionele kwekers en rijke hobbyisten maar ook ‘floristen’ zich op de handel stortten. Deze opportunistische buitenstaanders bliezen een speculatieve bubbel op die vooral erg groot werd in Haarlem, Hoorn, Amsterdam, Alkmaar en Enkhuizen.
Duurder dan een grachtenpand
Vanaf 1634 begonnen de prijzen van tulpenbollen snel te stijgen, en eind 1636 namen ze buitensporige vormen aan. Het populairst waren tulpen met levendige kleuren en grillige vlammen, ironisch genoeg veroorzaakt door het tulpenbrekingsvirus – maar dat was toen nog niet bekend.
Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!
Een enkele bol van de soort Semper Augustus, te zien op de foto bovenaan dit artikel, werd in 1623 al voor 1000 gulden verkocht. Veertien jaar later was dat opgelopen tot 10.000 gulden. Ter vergelijking: met dat geld kon je ongeveer twee Amsterdamse grachtenpanden kopen, en een ervaren vakman verdiende jaarlijks rond de 150 gulden.
De basis voor een bubbel
De handel verplaatste zich in die periode naar herbergen, waar collegiën ontstonden: geïmproviseerde beurzen waar optimisme en rumoer hoogtij vierden. Hier werden koopbriefjes – opties op bollen die nog in de grond zaten – tegen steeds hogere bedragen doorverkocht.
Zo werd de basis voor een klassieke bubbel gelegd. Ambachtslieden, wevers en middenstanders kochten bollen of opties in de hoop op snelle winst. Sommigen beleenden zelfs hun gereedschap om mee te kunnen speculeren.
1637: de twijfel daalt in
Begin 1637 bereikte de hysterie haar piek. In Alkmaar werd tijdens de veiling van het bezit van Wouter Winckel op 5 februari in totaal nog maar liefst 90.000 gulden geboden. Maar in andere steden begon de twijfel in te dalen. Twee dagen voor de veiling in Alkmaar bleef een handelaar in Haarlem zitten met bollen die hij voor 1400 gulden had aangeboden.
Leestip: Hoe de Hollandse steden floreerden dankzij Noord-Nederlandse turf
Het vertrouwen verdampte hierna snel. Binnen dagen kwam de tulpenhandel tot stilstand. Contracten bleken waardeloos, ruzies braken uit en sommige stadsbesturen grepen in. Zo bepaalde de magistraat van Haarlem op 1 mei dat rechters, advocaten en deurwaarders geen tulpenkwesties meer in behandeling mochten nemen.
Wat wordt de volgende tulpenmanie?
De meeste speculanten komen er uiteindelijk dankzij ‘rouwkoopregelingen’ met beperkte schade vanaf, maar voor wie zwaar had ingezet wachtte extreme armoede. Toch bleven de maatschappelijke gevolgen verrassend beperkt. De algemene economie wankelde niet; de bollenteelt ontwikkelde zich hierna zelfs verder.
De tulpenmanie leerde ons een belangrijke les over hoe een markt kan ontsporen wanneer verwachtingen losraken van de realiteit. Toch zou deze situatie zich in de geschiedenis nog vaak herhalen, zoals de internetzeepbel in de jaren negentig en de Amerikaanse huizenmarktbubbel in het eerste decennium van deze eeuw. Het is slechts de vraag wanneer en in welke vorm de tulpenmanie terug zal keren.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
