Denk je aan Pompeï, dan denk je al snel aan de uitbarsting van de Vesuvius in 79 n.C. Veel inwoners van het Romeinse stadje werden begraven onder een enorme laag vulkanisch puin.
Er is veel gezegd en geschreven over de slachtoffers van de vulkaanuitbarsting. Maar niet iedereen viel ten prooi aan het natuurgeweld. Nieuw onderzoek laat zien dat er inwoners waren die wisten te ontkomen en elders een nieuw bestaan opbouwden.
Aan de vooravond van een ramp
Pompeï was misschien niet de grootste stad in de Romeinse wereld, maar wel een belangrijke spil in Campanië, de regio rond de Golf van Napels. De stad telde tussen de 6.400 en 30.000 inwoners en was een populair oord onder de Romeinse elite: veel welgestelde Romeinen lieten er een landhuis bouwen.
Campanië werd geregeld getroffen door aardbevingen. In 79 n.C. werd er nog volop gewerkt aan de wederopbouw van Pompeï, dat zeventien jaar daarvoor was getroffen door een zware beving. Toen de grond eind augustus plotseling begon te trillen, raakten de inwoners dan ook niet gelijk in paniek. Tot de Vesuvius op 24 augustus liet blijken dat het menens was.
Vluchten voor vallend puin
Geschiedschrijver Plinius de Jongere, wiens geschriften een inkijkje geven in het leven van de Romeinen, was ongeveer achttien jaar oud toen de Vesuvius uitbarstte. Hij was op dat moment bij zijn moeder in een villa in Misenum, een stad aan de overkant van de Golf van Napels. Toen de Vesuvius op 24 augustus onrustig werd, zag Plinius een wolk van gas en puin uit de vulkaan opstijgen. Hij vergeleek de vreemde pluim met een pijnboom.
De inwoners van Pompeï, van wie de huizen op slechts tien kilometer van de vulkaan waren gebouwd, zagen dezelfde vreemde wolk. Waar het merendeel van de mensen de bevingen van de voorgaande dagen had genegeerd, besloten sommigen na het zien van de rookpluimen eieren voor hun geld te kiezen. Tegen de middag begon het puimsteen te regenen in Pompeï. Gebouwen raakten beschadigd en mensen raakten gewond. Een dag later was Pompeï compleet bedolven door as en puin. Bovendien was het niet de enige ramp waaraan de stad ten prooi viel.
Plinius en zijn moeder behoorden tot mensen van wie het onderbuikgevoel het bij het juiste eind bleek te hebben: ze sloegen op tijd op de vlucht. In zijn werk beschrijft Plinius de chaos die de ramp veroorzaakte: ‘Je hoorde vrouwen gillen, kinderen schreeuwen en mannen roepen. Allen in de hoop de stem van hun familie te herkennen.’ Nadat de vulkaan tot bedaren was gekomen, keerden Plinius en zijn moeder terug naar Misenum. Zij hadden geluk, de overlevenden van Pompeï niet: hun woningen waren verwoest.
De zoektocht naar overlevenden
Vermoedelijk werd de uitbarsting ongeveer tweeduizend Pompejanen fataal. Een enorm aantal, maar het betekent ook dat er duizenden waren die wél op tijd wisten te ontkomen. Waar werden zij opgevangen?
Waarschijnlijk in nabijgelegen steden en dorpen in Campanië, voornamelijk bij vrienden en familie. Neapolis, het huidige Napels, was een van die steden. De afgelopen jaren wist historicus Steven L. Tuck te reconstrueren dat minstens vijf families uit Pompeï na de uitbarsting naar Neapolis verhuisden. Hij deed dat aan de hand van hun familienamen, die hij wist te herleiden naar graftomben in plaatsen rond Campanië na 79 n.C. Andere plekken waar overlevenden werden opgevangen waren Cumae en Puteoli.
Romeinse steun
Ook de Romeinse staat lijkt zich te hebben bekommerd over de overlevenden uit Pompeï. Titus, van 79 tot 81 n.C. keizer van het Romeinse Rijk, ondernam gelijk actie toen hij van de ramp hoorde. Volgens de Romeinse biograaf Suetonius betuigde ‘Titus niet alleen zijn medeleven als keizer, maar toonde hij ook de diepe liefde van een vader, door zowel condoleantiebrieven te sturen als financiële hulp te bieden’.
Titus financierde bouwprojecten in heel Campanië om de toestroom van ontheemden uit Pompeï in goede banen te leiden. Tot de projecten behoorde de bouw van tempels gewijd aan de goden die door veel Pompejanen werden vereerd, zoals Vulcanus en Isis. De uitbarsting van de Vesuvius betekende dan wel het einde van het vertrouwde leven van de inwoners van Pompeï, maar ze vonden manieren om hun leven na de ramp weer op te bouwen.
