De marktprijs van cacao gaat door het dak. Op de termijnmarkt in New York werd op dinsdag 26 maart 2024 voor het eerst meer dan tienduizend dollar per ton betaald voor de grondstof. Ter vergelijking: in juni 2022 was dit nog ‘slechts’ 2200 euro. En tegen de tijd dat jij dit artikel hebt uitgelezen, is de prijs nog verder gestegen.
Hoe dat komt? De oogsten in West-Afrika vallen ontzettend tegen, waardoor de prijs flink stijgt. Het zal waarschijnlijk niet lang duren totdat ook jij en ik dit gaan merken.
De prijsstijging is een harde klap voor producenten en chocoladeliefhebbers. Die zijn er overigens al duizenden jaren. Voor oude Meso-Amerikaanse beschavingen, zoals de Maya’s en Azteken, waren cacao en chocolade een statussymbool. De lekkernij werd zelfs bij religieuze ceremoniën en als betaalmiddel gebruikt. Hoe kwamen die cacaobonen daar?
Archeologische chocoladevondsten
Archeologische vondsten wijzen erop dat cacao al in 600 voor Christus in Meso-Amerika werd gebruikt. Lange tijd werd gedacht dat de mensen hier de eersten waren die de cacaobonen niet alleen gebruikten maar ook verbouwden, zo blijkt uit onderzoek dat in 2002 al werd gepubliceerd in vakblad Nature.
Maar uit een studie die in 2018 in het wetenschappelijke tijdschrift Communications Biology verscheen, blijkt dat de vork net iets anders in de steel zit: de domesticatie van de cacaoboon vond niet plaats in Meso-Amerika, maar in het Amazonegebied.
Cacaobonen domesticeren
Onderzoekers trokken deze conclusie nadat ze het genoom van zo’n tweehonderd variëteiten gedomesticeerde cacaobonen hadden geanalyseerd. Daarna bepaalden ze de onderlinge verwantschap door te speuren naar hét kenmerk van domesticatie: genetische differentiatie. Dat geeft aan hoe sterk de populaties genetisch van elkaar verschillen.
Mensen domesticeren planten door alleen exemplaren met gewilde eigenschappen met elkaar te kruisen en te planten. Daardoor neemt de genetische variëteit binnen een soort af. Door het genoom te bekijken, kun je dus zien wanneer de domesticatie begon.
’s Werelds oudste cacaoboon
Een veelbelovende kandidaat voor deze vroege domesticatie is de criolloboon. Deze is ontzettend zeldzaam: slechts 0,01 procent van alle cacaobonen ter wereld is een criollo, een boon die al door de oude Maya’s werd verbouwd.
De criollo groeit in Midden-Amerika en verschilt flink van de cacaobonen in het Amazonebekken. Bevolkingsgeneticus en hoofdauteur van het onderzoek Omar Cornejo: ‘Van alle cacaoplanten is de criollo de enige variëteit waarbij de genetische variëteit heel hoog is.’ En dus een geschikte kandidaat in de zoektocht naar de oudste boon.
Volgens Cornejo hebben de eerste cacaotelers de criollo geteeld met behulp van een oerverwant die curaray wordt genoemd. Dat moet ergens tussen 2400 en 11.000 jaar geleden hebben plaatsgevonden. En het ‘waarschijnlijkste scenario’ was dat dit zo’n 3600 jaar geleden gebeurde.
Van de Amazone naar Meso-Amerika
Maar hoe is de chocola dan vanuit de Amazone bij de Maya’s en Azteken in Meso-Amerika terechtgekomen? Waarschijnlijk via de handel. Archeologen vonden in Ecuador stukken steen en aardewerk van de Mayo-Chinchipecultuur, met daarop aanwijzingen van cacaogebruik. De voorwerpen zijn circa 5300 jaar oud, maar liefst 1700 jaar ouder dan de vondsten in Meso-Amerika.
De Mayo-Chinchipecultuur onderhield contacten met volken langs de Pacifische kust. Het is aannemelijk dat ze cacaobonen verhandelden met mensen die de bonen noordwaarts naar Meso-Amerika hebben gebracht.
