Zoals de meeste Amerikaanse kinderen van mijn generatie stond ik halverwege de jaren vijftig samen met mijn klasgenootjes in de rij voor de eerste inenting tegen polio, een ziekte die destijds in de VS elk jaar tot 15.000 gevallen van verlamming en 1900 doden leidde, vooral onder kinderen. Zo ook werden we ingeënt tegen de pokken, de ziekte die toen wereldwijd nog miljoenen doden per jaar eiste. Sindsdien heb ik mijn vaccinaties keurig bijgehouden, waaronder een paar tegen exotische nieuwe ziekten vanwege mijn reizen voor National Geographic, zoals tegen miltvuur, rabiës, Japanse encefalitis, buiktyfus en gele koorts.
Omdat ik in de schaduw van ‘kinderverlamming’ (polio) ben opgegroeid (mijn oom liep zijn hele leven op krukken) en zelf de mazelen heb gehad (ik was een van de 763.093 jeugdige Amerikanen die de ziekte in het piekjaar 1958 kregen, voordat het mazelenvaccin werd ingevoerd), heb ik sindsdien altijd braaf mijn mouw opgerold voor elk vaccin dat mij door mijn huisarts en de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) werd aangeraden, en daarnaast raadpleegde ik voor mijn buitenlandreizen altijd het CDC Yellow Book. Ik ben deze inentingen enorm veel dank verschuldigd voor het feit dat ze mij in leven en goede gezondheid hebben gehouden en me ook hebben geholpen om net zo gezond van mijn avontuurlijke reizen in den vreemde terug te keren als toen ik vertrok.
Maar een van de gevolgen van mijn welwillendheid is dat ik me, zoals de meeste mensen, in een dilemma bevind: vaccins beschermen ons tegen ziekten, maar daarna vergeten we de verschrikkingen waarvoor ze ons behoeden. Als een dreiging eenmaal uit ons leven is verdwenen, worden we laks. Of erger nog, we bedenken andere dingen om ons zorgen over te maken. Sommige goedbedoelende ouders weigeren hun kinderen in te enten omdat ze ten onrechte bang zijn dat het BMR-vaccin (tegen bof, mazelen en rodehond) autisme zou veroorzaken. Het maakt blijkbaar niet uit dat onafhankelijk onderzoek telkens weer heeft aangetoond dat er geen enkel verband bestaat, onlangs nog in een studie onder 657.000 kinderen in Denemarken.
Deze irrationele angst is er de oorzaak van dat er in de VS dit jaar tot nu toe 1200 gevallen van mazelen zijn gerapporteerd, bijna twintig jaar nadat volksgezondheidsexperts plechtig verklaarden dat de ziekte was uitgeroeid. Ongeveer 124 van die patiënten, de meeste kinderen, moesten worden opgenomen, en 64 hadden ernstige complicaties als longontsteking en hersenvliesontsteking, dat tot schade aan de hersenen of de dood kan leiden.
Maar autisme kan blijkbaar als een grotere dreiging worden gezien, al was het alleen maar vanwege ontelbare tv-programma’s en films als Rain Manen What’s Eating Gilbert Grape. Intussen loop je een grotere kans om mazelen in een bioscoop op te lopen dan de ziekte op het witte doek uitgebeeld te zien.
En dus vergeten ouders – of hebben misschien nooit geweten – dat 33 van elke 100.000 mensen die mazelen oplopen, daar een vorm van mentale achteruitgang en schade aan het centraal zenuwstelsel aan overhouden. (Buiten degenen die aan de ziekte overlijden.)
Ze vergeten dat in de vroege jaren zestig van de vorig eeuw door een uitbraak van rodehond in de VS 20.000 baby’s met hersenbeschadigingen, waaronder autisme, en met andere aangeboren afwijkingen werden geboren.
Ze vergeten dat de pokken – voordat deze ziekte in de jaren zeventig werd uitgeroeid – bij talloze patiënten die het overleefden tot blindheid, verminkingen of hersenbeschadigingen leidde. (Lees over het belang van vaccinaties.)
Een van de oplossingen voor het genoemde dilemma is om ons eens goed te realiseren hoe de wereld er vóór de invoering van vaccins uitzag. Zo duikt in mijn vaccinatieboekje steeds weer de wat raadselachtige aanduiding ‘TDaP’ op (bij kinderen heet het ‘DTaP’.) Ik wist dat de ‘T’ voor tetanus en de ‘P’ voor ‘pertussis’ (kinkhoest) staat, maar niet dat de ‘D’ voor difterie staat.
Zelfs de meeste artsen kennen deze ziekte alleen uit de handboeken. Maar vóór de introductie van een werkzaam vaccin tegen difterie, in de jaren veertig van de vorige eeuw, was deze ziekte een van de verschrikkingen van de kinderjaren; halverwege de jaren dertig, toen mijn ouders studeerden, stierven alleen al in de VS drieduizend jonge Amerikanen per jaar aan difterie. En tegenwoordig overlijden er opnieuw kinderen aan, in Venezuela, Jemen en andere gebieden waar vaccinatieprogramma’s door sociale onrust en politieke conflicten zijn verstoord.
Tot de symptomen van difterie behoort de vorming van een grijs membraan van afgestorven cellen in de keel, die de luchtpijp van een kind kan verstoppen en tot de verstikkingsdood kan leiden. Vandaar de bijnamen van de ziekte: ‘burgemeestersnek’ en ‘de Wurgende Engel’.
Een van de zwaarste epidemieën vond in de jaren dertig en veertig van de achttiende eeuw plaats in New England, waar ik woon. Het was “de verschrikkelijkste epidemie van een kinderziekte in de Amerikaanse geschiedenis,” aldus een historicus. De ellende werd nog vergroot door het algemeen geaccepteerde idee dat de ziekte door God over de mensen was afgeroepen om ze voor hun zonden te straffen. In een versje uit 1738 werden jongens en meisjes gewaarschuwd:
Zodra de Dood jullie adem heeft gestopt,
Zullen jullie zielen verschijnen moeten
Voor de Rechter, zowel de kwieken als de doden,
Daar ter aanhoring van het Oordeel.
En van die stonde af zullen jullie zonder uitstel,
Verdoemd zijn tot een vreselijke Hel,
Waar Duivels huizen in eeuwigdurend lijden.
Difterie was niet alleen angstaanjagend omdat de ziekte iemand verbluffend snel kon doden maar ook omdat ze zo gemakkelijk van het ene kind op het andere kon worden overgedragen, door middel van het hoesten en niezen dat de ziekte veroorzaakte. Sommige gezinnen moeten het overlijden van familieleden ongewild hebben versneld door hun kinderen met een kus afscheid te laten nemen van een stervend broertje of zusje. Het resultaat is nog altijd te zien op plaatselijke begraafplaatsen.
Zo staat op het kerkhof van Lancaster, Massachusetts, een groepje verweerde grafstenen tegen elkaar aan geleund, als een gezinnetje van steen. Ze markeren de graven van zes kinderen van Joseph en Rebeckah Mores. De eerste die overleed, was Ephraim (7), op 15 juni 1740, gevolgd door Hannah (3) op 17 juni en Jacob (11) een dag later. Alle drie werden ze in één graf begraven. Daarna overleden ook Cathorign (2), op 23 juni, en Rebeckah (6) op 26 juni. De zieke kinderen – er overleden vijf kinderen in elf dagen – bleven net lang genoeg in leven om de arme ouders nog een sprankje hoop te geven. Maar twee maanden later, op 22 augustus stierf ook Lucy (14). Een paar jaar daarna eiste een nieuwe uitbraak van difterie of een andere kinderziekte de levens van de resterende drie kinderen van het gezin Mores.
Joseph en Rebeckah waren zeker niet de enigen die dit vreselijke lot trof. Veel andere ouders verloren al hun kinderen aan difterie, in één geval twaalf of dertien kinderen uit hetzelfde gezin. (Verdoofd door verdriet konden de ouders het precieze aantal niet meer noemen.) In 1735 overleden in Newburyport, Massachusetts, in één enkele straat van amper achthonderd meter lang 81 kinderen in de loop van drie maanden. In Haverhill, Massachusetts, stierf de helft van alle kinderen, waardoor 23 gezinnen kinderloos werden.
Tegenwoordig maken ouders zelden zulke verschrikkingen mee, omdat onze kinderen worden beschermd door vaccins als DKTP (difterie, kinkhoest, tetanus, polio). Daarom is het voor moderne ouders ook veilig om kleinere gezinnen te hebben en het is een van de belangrijkste redenen dat de levensverwachting in het Westen sterk is gestegen, in de VS bijvoorbeeld van 47,3 jaar aan het begin van de vorige eeuw tot 76,8 aan het einde van die eeuw.
De mate van bescherming is in onze tijd in de loop van vele jaren verder opgebouwd, hoewel dat amper blijkt uit de termen die in de aanbevelingen van het inentingsprogramma worden gebruikt. Geen ouder maakt zich tegenwoordig nog druk over ‘Hib’, de afkorting voor ‘Haemophilus influenzae type B’, of over een andere ziekteverwekker genaamd ‘rotavirus’.
Maar toen arts en epidemioloog Paul Offit in de jaren zeventig aan zijn loopbaan begon, “werd mijn afdeling beheerst door Hib,” vertelt hij. Het was en is een belangrijke verwekker van hersenvliesontsteking bij zuigelingen, longontsteking en bloedvergiftiging, een ernstige systemische infectie. Kinderen met deze bacteriële infectie werden zó vaak naar het ziekenhuis gebracht dat er een speciale donkere kamer met een aquarium was ingericht om ze te kalmeren terwijl een anesthesist en een chirurgisch team bijeen werden geroepen om de operatie voor te bereiden. Als de zieke kinderen te gestresst raakten, bestond het gevaar dat hun gezwollen en ontstoken strotklepje zou verkrampen, waardoor hun luchtpijp geblokkeerd zou raken.
“Ik heb veel hartverscheurende gesprekken met ouders gevoerd als bleek dat hun kind hersenvliesontsteking of sepsis had,” herinnert Offit zich. “Vaak veroorzaakte het bij kinderen permanent gehoorverlies, cognitieve gebreken en motorische stoornissen.”
Stanley Plotkin, eveneens arts en epidemioloog, begon zijn carrière in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Bijna zeventig jaar later weet hij nog precies hoe hulpeloos hij moest toezien als een kind met Hib “onder mijn handen overleed.” Soms kon een tracheostomie – een tube die via een sneetje onder de blokkade in de luchtpijp werd ingebracht – uitkomst bieden. “Maar als coassistent wist ik destijds niet eens hoe je een tracheostomie moest uitvoeren.”
Artsen (en ouders) van nu hoeven zulke pijnlijke ervaringen niet meer door te maken. In de jaren negentig werd eindelijk een werkzaam vaccin geïntroduceerd, waardoor het aantal gevallen van Hib in de VS met 99 procent is afgenomen, van 20.000 tot 29 gevallen per jaar.
Ook het rotavirus is voor de meeste ouders een grote onbekende. Maar in het verleden werd bijna elk kind nog vóór zijn vijfde met dit virus besmet, wat zorgde voor veertig procent van het aantal gevallen van ernstige kinderdiarree. Als de symptomen niet werden behandeld, kon het kind door uitdroging overlijden. In de VS stierven twintig tot zestig kinderen per jaar aan de ziekte, en wereldwijd zo’n 500.000.
Een vaccin tegen het rotavirus werd pas in de jaren negentig geïntroduceerd, en in 2006 keurde de CDC een veiliger versie van het vaccin toe, dat werd ontwikkeld door Offit en Plotkin, in samenwerking met wijlen H. Fred Clark, een microbioloog en sociaal activist. Het gevolg is dat zware diarree als gevolg van het rotavirus zeldzaam is geworden, waardoor elk jaar alleen al in de VS 40.000 tot 50.000 ziekenhuisopnamenvan zuigelingen en peuters worden voorkomen. Maar tijdens een uitbraak van het rotavirus in 2017 in Californië overleed er toch nog een kind dat niet tegen de ziekte was ingeënt, twee maanden vóór zijn tweede verjaardag.
Het is natuurlijk waar dat elke vaccinatie een zeker risico met zich meebrengt, zoals alles in het leven. Die risico’s lopen uiteen van gebruikelijke verschijnselen als spierpijn op de plek van het prikje tot de bijna verwaarloosbaar kleine kans op een potentieel levensbedreigende allergische reactie. Onderzoekers zijn doorgaans de eersten die dit soort risico’s identificeren en omschrijven. Zo werd in een onderzoek van de CDC in 2016 gekeken naar 25,2 miljoen inentingen in een periode van drie jaar, en daarbij werden 33 gevallen van een ernstige allergische reactie op een vaccin geïdentificeerd – oftewel 1,3 gevallen op één miljoen vaccinatiedoses.
Wat moeten ouders van zo’n risico denken? Goed ouderschap draait niet om het beschermen van kinderen tegen elk denkbaar medisch risico. Het gaat om het beoordelen van relatieve risico’s, mede op advies van een arts. Vraag jezelf maar eens af wat erger voor je kind zou zijn: de zeer kleine kans op een allergische reactie of het risico op Hib, rotavirus, longontsteking of zelfs ‘kinderpokken’, een ziekte die vóór de invoering van een werkzaam vaccin in 1995 de levens van 100 tot 150 Amerikaanse kinderen per jaar eiste? Wat is erger, het niet-bestaande verband tussen het BMR-vaccin en autisme – dat nu zelfs door het tijdschrift waarin dit gerucht oorspronkelijk opdook, als misleidend wordt getypeerd – of het blootstellen van je kind aan het risico op mazelen, met al zijn potentieel dodelijke of levensveranderende gevolgen?
Voor mijn vrouw en ik was de beslissing altijd duidelijk: onze kinderen ontvingen de aanbevolen inentingen. Zoals alle ouders waren we desondanks bezorgd, maar ze bleven allemaal gezond en wij konden rustiger slapen in de wetenschap (sic) dat ze veilig waren voor de medische verschrikkingen van het verleden.
Richard Conniff werkt aan een boek over de strijd tegen infectieziekten.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het Engels op NationalGeographic.com
