Was Catharina II van Rusland een despoot of filosoof? Een bedachtzame koningin die zich bekommerde om haar onderdanen of een nietsontziende tiranne die werd gedreven door seks en macht? Deze debatten woeden al sinds de achttiende-eeuwse regeerperiode van de Russische keizerin. Dit is wat we over deze geduchte vorstin weten:
Catharina de Grote werd in 1729 geboren als Sophie Friederike Auguste von Anhalt-Zerbst en was de dochter van een verarmde Pruisische prins. Hoewel haar familie dus niet erg rijk was, had ze directe banden met twee van de invloedrijkste vorstenhuizen van Duitsland, de Anhalts en de Holsteins. De jonge Sophie werd thuis door privéleraren geschoold en keek later terug op een “oninteressante” opvoeding.
Vergeleken met de rest van haar leven was dat inderdaad zo. Op haar tiende werd de toekomstige keizerin voorgesteld aan de man die haar familie voor haar als echtgenoot had uitgekozen, haar achterneef Carl Peter Ulrich von Schleswig-Holstein-Gottorf, de latere tsaar Peter III van Rusland. Hij was door zijn tante Elisabeth, keizerin van Rusland, aangewezen als toekomstige tsaar, aangezien Elisabeth nooit was getrouwd, geen kinderen had en dus een erfgenaam nodig had. Ze koos voor Carl Peter, met Sophie als zijn toekomstige vrouw. Peters voorgenomen huwelijk met de Pruisische prinses was bedoeld om de banden tussen het Russische vorstenhuis en Pruisen aan te halen en de Oostenrijkse invloed op de Russische kroon te ondermijnen.
Sophie zag niets in haar toekomstige echtgenoot, maar wist wat van haar werd verwacht. Ze deed haar best zich geliefd te maken bij de Russische keizerin en verdiepte zich in haar toekomstige rol: na haar verloving leerde ze Russisch, bekeerde zich tot het Russisch-Orthodoxe geloof en veranderde haar naam in Ykaterina of Catharina. In 1745, op 16-jarige leeftijd, trouwde ze met Peter, die pas zeventien jaar later tsaar van Rusland zou worden.
Peter III had weinig bondgenoten, en zijn vrouw behoorde daar niet toe. Nog geen halfjaar na zijn troonsbestijging maakte hij een reis naar Duitsland. Catharina maakte van zijn afwezigheid gebruik om zichzelf in 1762 als enige heerser van Rusland uit te roepen. Peter III overleed kort daarna; historici debatteren nog altijd over de vraag of dat het werk van zijn vrouw of van een van zijn vele politieke vijanden is geweest.
De nieuwe keizerin begon te werken aan het consolideren van haar macht en nalatenschap. Tijdens haar regeerperiode breidde ze de grenzen van het Russische Rijk sterk uit, onder meer door de annexatie van de Krim, de Oekraïne, Litouwen, Polen en andere territoria; tijdens haar heerschappij verdubbelde de bevolking van Rusland bijna.Ook probeerde ze het bestuur en de wetgeving van het land te moderniseren, maar haar door de Verlichting ingegeven idealen werden niet aanvaard door de Russische adel, die haar voorstellen voor het verbeteren van het lot van de lijfeigenen afwees. Haar hervormingen werden nooit doorgevoerd en onder haar heerschappij vergrootte de adel juist zijn macht over hun horige onderdanen. Ze overleed in 1796, na 34 jaar op de troon.
De lange regeerperiode van Catharina, haar bekwame machtspolitiek en haar steun aan de kunsten leverde haar de titel ‘de Grote’ op.
Ze had talloze buitenechtelijke affaires en benoemde enkele van haar geliefden op hoge posten in haar regering. Hoewel dit binnen de adel van die tijd niet ongebruikelijk was en er niet van haar werd verwacht dat ze zou hertrouwen, werden haar affaires door tegenstanders aangegrepen om haar als een ontaarde nymfomane af te schilderen. Waarschijnlijker is dat ze bang waren voor haar politieke wilskracht. “Zij leek alle denkbare ambities in één persoon te verenigen,” schreef de baron de Breteuil, een van haar politieke vijanden. Feit was dat Catharina een gewiekst politica was, die weliswaar werd gedreven door de idealen van de Verlichting maar in een wereld manoeuvreerde waarin traditionele autoriteit hoogtij vierde. Nog altijd wordt de nagedachtenis van Catharina door vrouwonvriendelijke aantijgingen over seksuele uitspattingen en buitenissige ambities ondermijnd.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
Ga in november mee op reis door de geschiedenis bij National Geographic. Natgeo.nl/historymonth
