De Britse regering heeft ingestemd met een omstreden plan voor de aanleg van een vierbaanstunnel onder het terrein van werelderfgoed Stonehenge. De ruim drie kilometer lange tunnel en toegangswegen maken onderdeel uit van een 2,5 miljard euro kostend project ter verbetering van de snelweg A303 die verbazingwekkend dicht langs de wereldberoemde stenencirkel loopt en al sinds jaar en dag bekend staat om zijn lange files en verkeersopstoppingen.
De goedkeuring voor de plannen kwam tot stand ondanks de grote bezwaren van een samenwerkingsverband van archeologen, natuurbeschermers en hedendaagse druïden. Voor deze laatste groep is de locatie een heilige plek. Maar de voorstanders stellen dat de omgeving door de tunnel in oude glorie zal worden hersteld en dat het monument hierdoor aantrekkelijker wordt voor de inmiddels 1,6 miljoen bezoekers per jaar.
“De bezoekers kunnen Stonehenge dan ervaren zoals het bedoeld is, zonder dat er een sliert lelijke vrachtwagens pal naast staat,” stelt Anna Eavis van English Heritage, de vrijwilligersorganisatie die zorgdraagt voor ruim vierhonderd historische monumenten in heel Engeland, waaronder Stonehenge.
“Mensen vergeten of realiseren zich niet dat Stonehenge niet alleen bestaat uit de stenencirkel, maar dat het een heel landschap is,” aldus Eavis. “Door deze plannen kan er weer gewandeld worden. Zo kunnen bezoekers weer vanaf de zuidkant richting de stenen lopen zonder hun leven te hoeven wagen bij het oversteken van de weg.”
Tegenstanders stellen dat het tunnelproject mogelijk onherstelbare schade toe zal brengen aan een eeuwenoud landschap waarover de kennis nog in de kinderschoenen staat en dat nog vol verrassingen zit. Afgelopen juni zag de regering zich door de ontdekking van een enorme kring van twintig diepe schachten in de omgeving gedwongen om het besluit over het project met vier maanden uit te stellen, zodat de vondst nader kon worden onderzocht.
“Remote sensing (waarneming op afstand) heeft gezorgd voor een revolutie binnen de archeologie en heeft onze kennis over oude landschappen op zijn kop gezet. Dat geldt zelfs voor Stonehenge, een plek waarvan we dachten dat we die goed kenden,” zegt Vince Gaffney die als landschapsarcheoloog werkt aan de Bradford University en die een van de leidinggevenden is van het Stonehenge Hidden Landscape Project, waarbij de nooit eerder waargenomen schachten werden ontdekt. “Niemand had enig vermoeden van het bestaan hiervan. Wat is er nog meer dat we niet weten?”
De A303 is een uit de zeventiende eeuw stammende weg tussen Londen en Exeter die is uitgegroeid tot een van de belangrijkste verkeersaders richting het zuidwesten van Engeland. Naast de Stonehengebezoekers rijden er ook veel vrachtwagens over de weg en hordes vakantiegangers die naar de badplaatsen in Cornwall en Devon trekken.
Een van de meest beruchte knelpunten op de A303 is het stuk tussen Amesbury en Berwick Down in Wiltshire, waar de weg tweebaans is. Het is ook de plek waar de weg nog geen tweehonderd meter verwijderd ligt van de iconische cirkel die een van de populairste toeristische attracties van het Verenigd Koninkrijk is.
“De weg was nooit bedoeld voor deze hoeveelheden verkeer,” vertelt Tom Fort, die het boek Highway to The Sun schreef over de geschiedenis van de A303. “In de loop van de tijd zijn er steeds gedeelten verbreed tot vierbaansweg, maar het stukje in de buurt van Stonehenge was altijd al een probleem. Ze wisten nooit wat ze daarmee aan moesten.”
In de loop van tientallen jaren zijn er meer dan vijftig verschillende voorstellen gedaan om het verkeersprobleem op te lossen. Het idee voor een tunnel werd begin jaren negentig voor het eerst geopperd en kwam daarna nog verschillende keren op tafel, maar werd telkens afgewezen vanwege de hoge kosten.
Het nu goedgekeurde plan houdt in dat de weg rond Stonehenge wordt verbreed naar vier banen die vervolgens in een ruim drie kilometer lange tunnel verdwijnen. De tunnel zou ongeveer tweehonderd meter ten zuiden van de stenencirkel komen te liggen.
En hoewel deze op een diepte van circa veertig meter zou komen, ver onder de archeologisch interessante lagen, doorsnijden de toegangswegen en in- en uitgangen de hogere grondlagen op het terrein van het werelderfgoed, waar mogelijk talloze voorwerpen in liggen. Dat baart Gaffney zorgen. Hij vindt dat de tunnel “veel langer zou moeten worden, onder het hele terrein door. We moeten niet op deze manier door een werelderfgoedterrein heen hakken. We hebben een zorgplicht.”
Vlak voordat het besluit over de aanleg van de tunnel bekend werd gemaakt, deed een samenwerkingsverband van tegenstanders, waaronder de Campaign to Protect Rural England en de British Archaeological Trust, een oproep aan de regering om het plan te heroverwegen.
“Als het al noodzakelijk zou zijn om de A303 ter hoogte van Stonehenge te verbreden, dan moet er op grote diepte een tunnel van minstens 4,5 kilometer lang worden geboord,” zo luidde een petitie die door 150.000 mensen werd ondertekend. “Een kortere tunnel zou onherstelbare schade opleveren voor dit gebied, wat in strijd is met de Werelderfgoedconventie.”
De tegenstanders zijn ook bezorgd dat de voorbereidende archeologische werkzaamheden voor de aanleg van de tunnel niet volgens dezelfde strenge eisen worden uitgevoerd als een wetenschappelijke opgraving.
“Als ik als onderzoeker een opgraving wil doen op het terrein van een werelderfgoed als Stonehenge, dan moet ik toezeggen dat alle bovengrond wordt gezeefd,” vertelt Michael Parker Pearson van het Institute of Archaeology van het University College London, die al jarenlang opgravingen doet bij Stonehenge. “Anders krijg ik geen vergunning. Het overgrote deel van alle archeologische vondsten wordt gedaan in de bovengrond.” Volgens Pearson hoeven de ontwikkelaars van de tunnel slechts een procent van de bovengrond te zeven.
Volgens Eavis van English Heritage is het echter niet gebruikelijk om bij een project van deze omvang de gehele bovengrond te zeven. “Het gedeelte waar de weg komt te liggen is onderzocht en archeologisch geëvalueerd en er worden passende graaf- en zeefmethoden toegepast om zeker te zijn dat er geen belangrijke dingen over het hoofd worden gezien,” stelt zij.
Archeoloog Mike Pitts is het met haar eens. “De bovengrond in het voor het tunnelproject relevante gebied is in de loop van eeuwen stevig doorgespit,” stelt de redacteur van British Archaeology, de publicatie van de Council for British Archaeology. “Het enige dat waarschijnlijk wordt gevonden is stenen gereedschap en afvalmateriaal van de productie daarvan, zonder enige verdere archeologische context.” (Dit eeuwenoude Britse monument was tien keer zo groot als Stonehenge.)
Niet alle archeologen zijn tegen het project. “Ik ben heel erg voor de tunnel en voor een zo snel mogelijk aanleg ervan,” stelt Timothy Darvill van de Bournemouth University. “Mensen moeten zich realiseren dat dit niet gaat over de aanleg van een weg op een werelderfgoedterrein, zoals sommige mensen lijken te denken. Dit is een project om een bestaande weg ondergronds te maken.”
Iedereen is het erover eens dat de weg zoals die er nu ligt een ramp is en dat er iets aan moet gebeuren, aldus Darvill. “Luister maar eens naar de liveopname van het feest rond de zomerzonnewende van afgelopen juni. Je hoort de weg de hele nacht door. En dat was ook nog tijdens de lockdown, toen er eigenlijk heel weinig verkeer was.
Bovendien is er nog een andere rede waarom de tunnel er wel moet komen, aldus Darvill: "De Engelse Rijkswaterstaat heeft laten weten dat er waarschijnlijk een vierbaansweg-oplossing over de grond komt als de tunnel niet doorgaat. En dat wil helemaal niemand!"
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
