Dodelijke hittegolven, overstromingen en droogteperioden – het type extreem weer waardoor de laatste tijd duizenden mensen in het Amerikaanse Westen, Europa en Centraal-China zijn getroffen – zullen zich als gevolg van de stijgende temperaturen op aarde waarschijnlijk steeds vaker voordoen, aldus een somber rapport over de staat van het wereldwijde klimaat.
Momenteel is de Dixie Fire in Californië de op één na grootste brandhaard in de geschiedenis van de Amerikaanse staat. De vuurzee heeft bijna 203.000 hectare verschroeid, al meer dan 400 huizen met de grond gelijk gemaakt en vormt een bedreiging voor nog duizenden meer. De exacte oorzaak van de brand is onbekend, maar de brand wordt aangewakkerd door extreem droge omstandigheden en harde wind.
Wetenschappers gaan er al lange tijd vanuit dat er een direct verband bestaat tussen de klimaatverandering en grootschalige veranderingen in weerspatronen. Maar in het zesde rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN, dat maandag wereldkundig is gemaakt, worden de tot nu toe krachtigste bewijzen aangedragen voor de stelling dat de klimaatverandering door menselijke activiteiten wordt veroorzaakt. De planeet is sinds het begin van de Industriële Revolutie al met 1,1 graad Celsius opgewarmd, en extreem weer is een van de meest opvallende gevolgen van die opwarming.
“We kunnen extreem weer nu op dezelfde manier met de klimaatverandering in verband brengen als roken met kanker,” zegt Friederike Otto, klimaatwetenschapper aan de University of Oxford en een van de samenstellers van het rapport.
En net als bij roken is het moeilijk om de schade weer ongedaan te maken, zegt Otto. Als de mensheid vandaag nog zou stoppen met de uitstoot van alle broeikasgassen (de planetaire versie van stoppen met roken), dan zouden de intense hittegolven en overstromingen die zich nu steeds vaker voordoen de mensheid nog eeuwenlang blijven teisteren. Waar het volgens de wetenschappers nu om gaat, is om te voorkomen dat deze extreme weersgebeurtenissen nóg vaker zullen plaatsvinden en nóg intenser zullen worden.
Lees ook: Effecten van klimaatverandering elke dag te merken sinds 2012
Wat we weten - en hoe we dat weten
De bevindingen over extreem weer in het rapport zijn gebaseerd op duizenden wetenschappelijke artikelen en vertegenwoordigen de meest recente consensus binnen de wetenschappelijke gemeenschap over de staat van het klimaat op aarde. Het eerste IPCC-rapport werd in 1990 gepubliceerd, het voorlaatste in 2013.
In de zeven jaar na dat voorlaatste rapport is de rol die de klimaatverandering bij extreme weersgebeurtenissen speelt volgens wetenschappers veel duidelijker geworden. Terwijl in het rapport van 2013 slechts zijdelings werd ingegaan op extreem weer, is er in het nieuwste rapport een heel hoofdstuk aan gewijd.
“Ik ben ervan overtuigd dat het publiek moet weten dat de gevaren van de klimaatverandering in het hier en nu liggen,” zegt Michael Wehner, die aan het Lawrence Berkeley National Laboratory onderzoek doet naar extreem weer en een van de hoofdauteurs van het nieuwste rapport is. Voor het rapport van 2013 stelde Wehner voorspellingen van extreme weersgebeurtenissen op.
Fotogalerij: 11 situaties waarin de klimaatverandering zichtbaar is
Voor het eerst worden in het nieuwe rapport de gevolgen van de klimaatverandering per regio behandeld. Beschreven wordt hoe vrijwel elk land op aarde zal worden getroffen door steeds intensere hittegolven, meer neerslag of zwaardere droogteperioden. In juli viel er in sommige gebieden van China meer dan zeshonderd millimeter regen in één enkele dag – de hoeveelheid die normaliter in een heel jaar valt.
In het rapport staat ook te lezen dat tropische cyclonen (die in het Atlantisch gebied hurricanes of orkanen worden genoemd) van aard zullen veranderen: ze zullen krachtiger worden en zich trager verplaatsen, waardoor ze veel meer regen in één bepaald gebied zullen laten vallen – zóveel dat de regen meer schade zal aanrichten dan de harde wind. De VS heeft al met dit nieuwe type hurricane te maken gekregen: in 2017 leidde hurricane Harvey tot catastrofale overstromingen en miljarden dollars schade in Texas, terwijl hurricane Florence in 2018 in North en South Carolina huishield.
Lees ook: De gevolgen van klimaatverandering: orkanen blijven langer krachtig, ook aan land
“Alle regio’s van de wereld ondervinden op enigerlei manier de gevolgen van extreem weer. We zien de veranderingen overal,” zegt Sonia Seneviratne, milieuwetenschapper aan het Institute for Atmosphere and Climate van de ETH Zürich en een van de auteurs van het IPCC-rapport. “En door de aanhoudende opwarming van de aarde stapelen de veranderingen zich op.”
Veel regio’s in de wereld hebben nu te maken met “samengestelde gebeurtenissen,” zegt zij. Bosbranden breken uit in gebieden die zijn getroffen door hittegolven en droogte. En zware regenval richt meer schade aan in kustgebieden die al kwetsbaar zijn als gevolg van de zeespiegelstijging.
Terwijl Californië al met ernstige droogte en recordtemperaturen kampt, wordt de staat nu geconfronteerd met de op één grootste bosbrand uit zijn geschiedenis. Turkije en Griekenland worden geteisterd door de zwaarste hittegolven sinds het begin van de metingen in de regio, terwijl er tegelijkertijd talloze bosbranden woeden.
Om te bepalen in hoeverre de kans op extreme weersgebeurtenissen wordt vergroot door de opwarming van de aarde, stellen wetenschappers klimaatmodellen op waarin de hogere temperaturen als gevolg van de uitstoot van broeikasgassen bewust niet zijn verwerkt. Vervolgens bestuderen ze hoe weerspatronen zich in dat geval zouden hebben ontwikkeld. Hittegolven en extreme regenval vertonen de duidelijkste invloed van de klimaatverandering. Het feit dat ze vaker plaatsvinden, kan namelijk in direct verband worden gebracht met de stijgende temperaturen. Naar de rol van de klimaatverandering in andere vormen van extreem weer, zoals gevaarlijke winterstormen en tornado’s, wordt nog onderzoek gedaan, omdat de bevindingen op dat punt minder eensluidend zijn.
Hoewel een wereldwijde opwarming met één of twee graden Celsius misschien niet zo verontrustend klinkt, warmen niet alle regio’s in hetzelfde tempo op. Zo wordt voorspeld dat de gemiddelde temperatuur in het Pacifische Noordwesten van de VS – waar historische hittegolven deze zomer naar schatting achthonderd doden hebben veroorzaakt – in het jaar 2050 met 3,2 graden Celsius zal zijn toegenomen ten opzichte van de periode vóór de Industriële Revolutie. En die stijging geldt niet alleen voor de gemiddelde temperatuur maar ook gemiddelde waarden tijdens hittegolven.
Fotogalerij: 6 manieren waarop klimaatverandering jou raakt
“Door de klimaatverandering worden hittegolven tientallen malen waarschijnlijker,” zegt Otto. Uit een onderzoek dat in het kader van het project World Weather Attribution door haar en haar collega’s is verricht, bleek dat de recente hittegolf in het Pacifische Noordwesten zonder de invloed van de klimaatverandering “vrijwel onmogelijk” zou zijn geweest.
“In het geval van neerslag kun je een verdubbeling van de kans op extreme gebeurtenissen verwachten. Maar in het geval van hittegolven zie je al snel een vertienvoudiging of meer, dus denk ik dat hittegolven duidelijk tot de meest opvallende gevolgen van de klimaatverandering behoren,” zegt zij.
De kans op een uitzonderlijke hittegolf, een gebeurtenis die in het verleden misschien eens in de tien jaar voorkwam, is inmiddels verdubbeld. Maar ook de kans op veel zeldzamere hittegolven, die zich in het verleden eens in de vijftig jaar voordeden, ligt volgens het IPCC inmiddels vijfmaal zo hoog als voorheen.
Wat gaan we eraan doen?
Het IPCC-rapport is verschenen in de aanloop naar de COP26, die in november in Glasgow zal plaatsvinden. Tijdens deze 26ste ‘Conferentie van Deelnemers’ (‘Conference of the Parties’) aan het VN-Klimaatverdrag van 1992 zal worden onderhandeld over manieren waarop de deelnemende landen hun CO2-uitstoot kunnen terugdringen. Met het huidige beleid proberen deze landen de opwarming van de aarde te beperken tot drie graden Celsius in 2100.
Lees ook: Eén manier om klimaatverandering tegen te gaan: maak je eigen gletsjers
Om de opwarming tot slechts twee graden Celsius te beperken zouden de landen volgens Wehner “iets veel drastischers moeten doen,” namelijk het compleet stopzetten van het verbruik van steenkool, aardolie en aardgas.
Zelfs als de landen van de wereld hun uitstoot van CO2, methaan en andere broeikasgassen volledig zouden stopzetten, zou die opwarming van 1,1 graad Celsius nog duizenden jaren in stand blijven. Wat er volgens Wehner nu moet gebeuren, is het voorkomen van nog meer schade.
“Als je denkt dat deze zomer niet best was, moet je maar eens denken aan een zomer in een wereld waarin de gemiddelde temperatuur drie of vier graden Celsius hoger ligt. Dan zou deze zomer relatief gematigd aanvoelen,” zegt Wehner. “Het is moeilijk om je voor te stellen hoe erg het kan worden. Sommige delen van de wereld zouden onleefbaar worden. De zwaarste orkanen zouden enorme verwoestingen aanrichten.”
Hoewel in dit laatste IPCC-rapport is gekeken naar de natuurwetenschap achter de klimaatverandering, zal er in februari 2022 nog een volgend rapport verschijnen waarin wordt ingegaan op de gevolgen van de klimaatverandering voor de mens en op manieren waarop we ons kunnen aanpassen.
Volgens een onderzoek dat onlangs in het tijdschrift Nature is verschenen, zijn tussen 2000 en 2015 meer dan 85 miljoen mensen verhuisd naar regio’s waar overstromingen geregeld voorkomen. Het gecombineerde effect van de zeespiegelstijging en de zwaardere neerslag betekent dat in de toekomst nog meer mensen aan het risico van overstromingen zullen worden blootgesteld. Zonder efficiënte aanpassingen zouden meer mensen ernstige risico’s lopen.
“De term ‘natuurramp’ wordt heel vaak gebruikt om zaken als orkanen te beschrijven, maar rampendeskundigen zeggen al jaren dat de term misleidend is,” zegt Samantha Montano, expert in rampenmanagement aan de Massachusetts Maritime Academy.
Zij stelt dat je veel rampen ruim van tevoren kunt zien aankomen omdat ze het gevolg zijn van de bouw van kwetsbare woningen op risicolocaties en de afwezigheid van plaatselijke rampenprotocollen. Nu de risico’s geleidelijk aan groter worden, is er volgens haar dringend meer geld nodig om mensen te helpen zich aan de nieuwe omstandigheden aan te passen.
Lees ook: Het decennium waarin we eindelijk onze ogen openden voor klimaatverandering
“We praten al heel lang over de klimaatverandering als een probleem waar toekomstige generaties zich op moeten instellen. Maar we hebben er nu al mee te maken. Er zijn al mensen die hun leven zijn verloren,” zegt Montano.
De meest kwetsbaren zullen volgens Montano de zwaarste lasten van een extremer klimaat dragen – mensen die zich geen airconditioning kunnen veroorloven, of een auto waarmee ze zich in veiligheid kunnen brengen. “Terwijl deze rampen zich afspelen, moeten we ons blijven voorhouden dat deze gebeurtenissen niet onvermijdelijk zijn.”
Seneviratne wijst erop dat mensen zich weliswaar moeten aanpassen aan het nieuwe klimaat, maar dat het daarnaast van cruciaal belang is om de CO2-uitstoot terug te dringen om een nóg extremer klimaat te voorkomen.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
