JAMES SCOTT begon zich eind mei zorgen te maken. Ongeveer een maand daarvoor waren de maatregelen voor bedrijven en bijeenkomsten in Texas versoepeld, en Scott keek naar een model dat hij had ontwikkeld voor het schatten van het aantal coronadoden op basis van gegevens over de mobiliteit van telefoongebruikers. Hij zag een grote toename van het aantal bezoekers van restaurants, bars, sportscholen en concertzalen en voorzag dat het slechts een kwestie van tijd zou zijn voordat het aantal ziektegevallen in de staat zou oplopen, gevolgd door het dodental.
"Zoals Bob Dylan al zei: Je hoeft geen weerman te zijn om te weten hoe de wind staat,” stelt Scott, die aan de University of Texas in Austin onderzoekt of het aantal coronadoden te voorspellen is aan de hand van veranderende mobiliteitspatronen.
Texas is slechts een van de staten waar het aantal gevallen van COVID-19 de afgelopen weken toenam na versoepeling van de beperkende maatregelen. Het sterftecijfer is tot nog toe niet in dezelfde mate gestegen, maar deskundigen waarschuwen dat het coronavirus niet minder dodelijk is geworden. Zo gaat er enige tijd overheen voordat mensen aan de ziekte overlijden, en duurt het door bureaucratische rompslomp vaak nog langer voordat de doden worden geregistreerd. De mensen die nu sterven, werden vermoedelijk drie tot vier weken geleden besmet. (Bekijk waar het aantal ziekte- en sterftegevallen toe- of afneemt.)
Bovendien weten wetenschappers inmiddels beter hoe ze de sterftekans voor COVID-19 moeten berekenen. Dat levert alarmerende cijfers op. Volgens de meest recente ramingen, gebaseerd op de IFR (infection fatality rate, de verhouding tussen het aantal doden en het aantal besmette personen) en de gegevens van de afgelopen maanden, is COVID-19 gemiddeld circa vijftig tot honderd keer zo dodelijk als de griep.
Dat betekent dat de VS en andere landen waar het aantal ziektegevallen hard oploopt zich moeten opmaken voor een groot aantal doden in de zomer en de herfst als het beleid niet wordt gewijzigd.
“Er zijn niet veel berekeningen voor nodig om te weten dat 128.000 doden een extreem groot aantal is,” aldus Gideon Meyerowitz-Katz. De epidemioloog aan de Australische University of Wollongong, die zichzelf omschrijft als een ‘geneeskunde-nerd’ heeft het over het huidige sterftecijfer in de Verenigde Staten.
De sterftekans van COVID-19 bepalen
De vraag is hoe erg het gaat worden.
Vlak na het begin van de pandemie vertrouwden veel mensen op de CFR (case fatality rate), oftewel de verhouding tussen het aantal coronadoden en het aantal vastgestelde ziektegevallen. Deze methode raakte minder in zwang toen bleek dat veel mensen het coronavirus krijgen zonder de symptomen te vertonen, waardoor ze niet worden meegeteld bij de bevestigde ziektegevallen.
Na maanden van onderzoek naar de wereldwijde ontwikkeling van de pandemie gebruiken wetenschappers inmiddels een soortgelijk, maar veelzeggender cijfer: de IFR. Met deze statistische variabele, die wordt berekend op basis van het aantal bekende besmettingen, waarbij ook schattingen worden meegenomen van het aantal niet-vastgestelde en asymptomatische gevallen, wordt bepaald hoe groot de kans is dat een besmet persoon aan de ziekte overlijdt. Dergelijke berekeningen worden ook ieder jaar voor de griep uitgevoerd.
Wetenschappers kunnen twee methodes gebruiken om de IFR te berekenen, legt Meyerowitz-Katz uit. Ze kunnen het aantal besmettingen schatten met behulp van serologietesten, die meten of mensen antilichamen tegen het coronavirus hebben. Uit zo’n test blijkt of een persoon besmet is geweest, los van de vraag of hij of zij symptomen heeft gehad. Maar daarnaast kunnen onderzoekers ook door middel van statistische methoden het totale aantal besmettingen afleiden uit gegevens over het aantal vastgestelde besmettingen en schattingen van het aantal asymptomatische besmettingen.
“Rekenmethoden op basis van serologische testen leveren meestal een lagere schatting van de IFR op dan de statistische modellen,” vertelt Meyerowitz-Katz.
Epidemiologen van de Amerikaanse Columbia University maakten op basis van een statistisch model een schatting van de IFR in New York tijdens de grote uitbraak tussen 1 maart en 16 mei. Hun resultaten werden op 29 juni als voordruk online gepubliceerd, zonder dat vakgenoten ze hadden beoordeeld. Daaruit bleek dat het coronavirus mogelijk nog dodelijker is dan eerder werd gedacht. Zij komen uit op een IFR van COVID-19 van 1,46 procent, wat twee keer zo hoog is als eerder werd geschat (en veel hoger is dan een ongefundeerd getal dat veel wordt verspreid via sociale media). Het risico is leeftijdsgebonden, de IFR van mensen boven de 75 is het hoogst met 13,83 procent.
In een niet-officiële analyse die werd gepubliceerd op de website Medium, vergeleek Meyerowitz-Katz de IFR van griep met die van COVID-19 zoals die volgens verschillende onderzoekers wereldwijd zijn berekend. Net als bij COVID-19, zijn er bij de griep ook een groot aantal mild verlopende en asymptomatische besmettingen. Dergelijke gevallen worden vaak niet meegenomen in de berekeningen voor de ernst van de griep die door de Amerikaanse tegenhanger van het RIVM, de Centers for Disease Control and Prevention oftewel CDC, worden uitgevoerd. Die zijn gebaseerd op het aantal ziekenhuisopnames. Wat betreft de griep maken artsen en ziekenhuizen zich niet zo druk om patiënten met milde ziekteverschijnselen waar geen serieuze behandeling voor nodig is.
Op basis van het handvol onderzoeken waarin de IFR voor griep werd berekend, berekende Meyerowitz-Katz dat ongeveer één tot tien van elke honderdduizend besmette personen overlijden. Voor COVID-19 ligt dat getal ergens tussen de vijfhonderd en duizend van elke honderdduizend besmette personen. Volgens deze berekening is het coronavirus dus zo'n vijftig tot honderd keer zo dodelijk als de griep, wat een ondersteuning is voor de resultaten van de Columbia University.
Deze cijfers zijn nogal theoretisch, aldus Meyerowitz-Katz. “We weten heus wel hoe een hele slechte situatie eruitziet.” Maar deze cijfers zijn toch nuttig als voorlichting voor een samenleving die zucht onder allerlei beperkende maatregelen.
Sterfte-achterstand vanwege papierwerk
Een deel van het probleem bij het bekendmaken van het sterftecijfer is dat het in Amerika niet meevalt om COVID-19-doden tijdig te registreren. Twee basistaken van de instanties voor volksgezondheid in dat land zijn om elk sterfgeval te registreren en de doodsoorzaak te bepalen. Zelfs wanneer de situatie rustiger en minder chaotisch is dan bij COVID-19, kan het soms enkele dagen duren voordat de autoriteiten in een bepaalde staat een melding ontvangen over een overlijden. Vervolgens sturen de staten hun gegevens naar het National Center for Health Statistics van het CDC, waar het sterfgeval inclusief doodsoorzaak wordt geregistreerd.
Omdat de COVID-19-pandemie zo'n belangrijk onderwerp is, heeft de CDC een extra stap toegevoegd, waardoor mensen (in plaats van computers) de informatie op de overlijdensakte controleren voordat die in het overzicht wordt ingevoerd. Hoewel de CDC hier inmiddels veel sneller mee is dan in maart, duurt het nog steeds ongeveer een week voordat een coronadode officieel is geregistreerd, vertelt Kirk Bol, manager van het Vital Statistics Program van het Department of Public Health and Environment in de staat Colorado.
Die bureaucratische vertraging komt nog eens boven op het natuurlijke ziekteverloop, vertelt Jennifer Nuzzo die als epidemioloog werkt aan het Johns Hopkins Center for Health Security. Als iemand vandaag besmet raakt met het coronavirus, duurt het meestal zo'n vier tot vijf dagen voordat hij of zij symptomen gaat vertonen, maar dat kan ook wel twee weken duren.
Uit een analyse van het CDC bleek dat het, nadat de eerste symptomen merkbaar zijn, meestal zo’n vijf tot acht dagen duurt voordat patiënten ernstige ademhalingsproblemen krijgen, en dat ze zo'n tien tot twaalf dagen na het begin van de ziekte worden opgenomen op de ic. COVID-19-patiënten uit de staten Californië en Washington State lagen gemiddeld 12,7 dagen in het ziekenhuis voordat ze overleden. Alles bij elkaar kan het dus meer dan een maand duren van besmetting tot overlijden. (Zo kunnen we het virus overwinnen.)
Mensen met wilde haren?
Daarnaast kan leeftijd een rol spelen bij de huidige achterblijvende sterftecijfers. Vergeleken met de afgelopen maanden raken nu meer jonge mensen, van 35 of jonger besmet. Het risico dat zij overlijden aan de ziekte is kleiner dan dat van ouderen. Epidemioloog Jill Roberts van de University of Florida maakt zich niet alleen zorgen om het toenemende aantal besmettingen onder jongeren, maar ook om het feit dat zij het virus waarschijnlijk doorgeven aan oudere, meer kwetsbare mensen die in contact met hen komen.
Uit een onderzoek dat de CDC hield op 19 juni onder 4042 volwassenen bleek dat 43,1 procent van de mensen tussen de 18 en 29 zeiden dat zij zich veilig zouden voelen als de beperkende maatregelen werden opgeheven, vergeleken met 19,2 procent van de mensen ouder dan 65. Roberts en Nuzzo wijzen er ook op dat van oudsher vooral jongeren in de horeca werken. Nu die gelegenheden weer geopend zijn, kunnen de medewerkers dus mogelijk niet in thuisquarantaine blijven.
“We moeten ons op die jongeren richten. Dat zijn de mensen die overal naartoe gaan. Dat zijn de mensen die de ziekte verspreiden,” stelt Roberts.
Hoewel jongeren nog steeds een lagere kans hebben om aan het coronavirus te overlijden, zou het nodig kunnen zijn om veel van hen in een ziekenhuis op te nemen, op een moment dat die toch al overvol liggen met ouderen. In maart ging het bij een kwart van alle ziekenhuisopnamen in de VS om een volwassene onder de 50 jaar, maar dit aandeel is met tien procent toegenomen sinds begin mei, toen allerlei bedrijven weer opengingen.
“Maar naarmate er meer mensen opgenomen moeten worden, wordt het moeilijker om kwalitatief goede zorg te leveren,” stelt Nuzzo. “En al het ziekenhuispersoneel werkt al een hele lange tijd onafgebroken door.”
Dus kan de recente run op ziekenhuizen mogelijk leiden tot een toename van het sterftecijfer in alle leeftijdsgroepen. Volgens Scott komt het erop neer dat het vermoedelijk slechts een kwestie van tijd is voordat het sterftecijfer snel gaat stijgen.
