Wanneer we denken aan de systemen die ons lichaam draaiende houden, komen meestal het hart- en vaatstelsel, het immuunsysteem, de voortplanting en de spijsvertering aan bod. Het endocannabinoïde systeem (ECS) wordt vrijwel altijd overgeslagen. Veel mensen weten niet eens dat het bestaat. En toch is het van grote invloed. Hoe zit dat?

Het ECS is aanwezig in alle mensen en alle andere zoogdieren zoals konijnen, muizen en honden, zegt Deepak Cyril D’Souza, hoogleraar psychiatrie en directeur van het Yale Center for the Science of Cannabis and Cannabinoids (VS). ‘Het is een natuurlijk communicatiesysteem in hersenen en lichaam. We denken dat het een belangrijke rol speelt bij homeostase: het in balans houden van processen in het lichaam.’

Wat is het endocannabinoïde systeem?

Toch werd het ECS pas in 1990 ontdekt, toen onderzoekers de werking van cannabis op hersenen en lichaam bestudeerden. Ze vonden cannabinoïdereceptoren die reageren op verschillende stoffen – waaronder THC, de psychoactieve stof in cannabis, en CBD, dat niet psychoactief is. Maar het lichaam maakt óók zijn eigen endocannabinoïden aan: moleculen die sterk lijken op die uit de cannabisplant.

Hoewel het systeem is vernoemd naar de plant die tot de ontdekking leidde, bestaat het niet om cannabis te verwerken. Het woord ‘endo’ betekent ‘van binnenuit’: het ECS is een uitgebreid biologisch netwerk dat een sleutelrol speelt in tal van lichaamsfuncties. Het bevindt zich overal in het lichaam – in hersenen, organen, klieren, bindweefsel en diverse celtypen.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

‘Mensen moeten zich realiseren dat er in hun lichaam een therapeutisch systeem bestaat, met natuurlijke stoffen die voortdurend proberen balans te bewaren,’ zegt Robert Welch, apotheker en directeur van het National Center for Cannabis Research and Education aan de University of Mississippi (VS). ‘Het is een complex systeem, met effecten die veel verder reiken dan de meeste mensen vermoeden.’

Hoe werkt het ECS?

Het ECS bestaat uit drie hoofdelementen: de endocannabinoïden die het lichaam zelf produceert, enzymen die deze stoffen aanmaken en afbreken, en de receptoren waarop ze hun werking uitoefenen.

Endocannabinoïden worden gevormd uit vetten. ‘Het zijn natuurlijke neurotransmitters die dezelfde receptoren activeren als THC,’ zegt Sachin Patel, hoogleraar psychiatrie en gedragswetenschappen aan Northwestern University (VS). Ze maken je niet high, maar spelen wel een rol in belangrijke lichaamsprocessen. De twee bekendste zijn anandamide en 2-AG, die in de hersenen en elders in het lichaam worden aangemaakt.

Leestip: Wat is cortisol? Feiten en fabels over het ‘stresshormoon’

‘Ze liggen niet opgeslagen om later te worden vrijgegeven,’ zegt Daniele Piomelli, hoogleraar anatomie en neurobiologie en directeur van het Center for the Study of Cannabis aan UC Irvine (VS). ‘Endocannabinoïden zitten in vetmembranen en worden vrijgemaakt zodra ze nodig zijn.’

Waar dient het ECS voor?

Eenmaal actief binden ze aan twee typen receptoren: CB1, vooral in het centrale zenuwstelsel, en CB2, vooral in het immuunsysteem. Wetenschappers denken dat het ECS vooral dient om homeostase te handhaven: biologische stabiliteit in constante verandering. Endocannabinoïden spelen een rol in geheugen, leren, stemming, angst, pijn, eetlust, metabolisme, slaap, immuunreacties, voortplanting en de stressrespons.

‘Het ECS drukt als het ware de rem op de vecht-of-vluchtreactie wanneer je niet in gevaar bent,’ zegt Patel. ‘Het houdt ons in balans. Verdwijnt die balans, dan kan stress ontsporen.’ Onderzoek laat zien dat het ECS ook betrokken is bij de bekende runner’s high. Het euforische gevoel na inspanning blijkt niet alleen te komen door endorfines: ook de endocannabinoïde anandamide stijgt tijdens intensief bewegen.

Daarnaast speelt het systeem een rol in sociale verbondenheid. ‘Het endocannabinoïde systeem is belangrijk voor sociale beloning,’ zegt Piomelli. ‘Oxytocine werkt samen met het ECS om sociale interactie te stimuleren. Zonder dit systeem zouden we veel slechter met stress kunnen omgaan.’

Wanneer het ECS ontregeld raakt

Er is groeiend bewijs dat verstoringen in het ECS kunnen bijdragen aan aandoeningen als migraine, fibromyalgie, epilepsie, inflammatoire darmziekten, prikkelbaredarmsyndroom, depressie en angst, zegt Piomelli. Beweging, mindfulness en meditatie lijken het ECS te ondersteunen, al verschilt het effect per persoon.

Leestip: High van je eigen hormonen? Zo krijg je een natuurlijke boost

De werking van lichaamseigen endocannabinoïden verschilt echter sterk van plantencannabinoïden zoals THC en CBD. ‘Endocannabinoïden worden op verzoek geproduceerd, werken lokaal en worden meteen afgebroken,’ zegt D’Souza. ‘Maar als iemand cannabis rookt, overstroomt THC het brein en bindt het overal aan receptoren.’

Daardoor houden de effecten langer aan – en kan regelmatig gebruik van sterke cannabis de werking van het ECS ontregelen. Dit kan leiden tot veranderingen in slaap, eetlust, stemming en angst. ‘Plots stoppen kan dezelfde verstoringen veroorzaken,’ zegt D’Souza.

Kan het ECS herstellen?

Patel legt uit waarom: ‘Veelvuldig gebruik van sterk werkende cannabis schakelt de receptoren als het ware uit. Daardoor kan het lichaamseigen systeem niet meer optimaal functioneren. Hoe vaker en sterker mensen gebruiken, hoe groter die ontregeling.’

Gelukkig kan het systeem zich herstellen. ‘Een pauze van enkele weken kan de werking van het ECS verbeteren,’ zegt Patel. ‘Het goede nieuws: het komt terug – misschien niet helemaal, maar wel aanzienlijk.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!