Stoelriemen vast: ruim 99 procent van alle organismen die ooit op aarde hebben geleefd, is weer uitgestorven. En niet in een geleidelijk tempo, maar juist – voor geologische begrippen – relatief plotseling.
In de afgelopen vijfhonderd miljoen jaar is het vijfmaal voorgekomen dat tussen de 75 en 90 procent van alle plant- en diersoorten op onze planeet in een oogwenk van de aardbodem werd weggevaagd. Die relatief korte perioden van grootschalige uitsterving noemen we massa-extincties. Wat waren die vijf massa-extincties? En is er een zesde ramp op til?
1. Laat-Ordovicische extinctie (444 miljoen jaar geleden)
Het Ordovicium, tussen 485 en 444 miljoen jaar geleden, is een tijdperk van razendsnelle verandering. De eerste tientallen miljoenen jaren ontwikkelt zich een grote verscheidenheid aan plant- en diersoorten. Op het land, maar met name onder water. Tot het noodlot toeslaat.
Tegen het einde van het Ordovicium doet een kort glaciaal (ijstijd) zijn intrede. Ongekende hoeveelheden water worden als een enorme ijskap boven de Zuidpool opgeslagen: de zeespiegel daalt met maar liefst 150 meter, ‘ondiep’ zeeleven sterft massaal.
Leestip: De sabeltandtijger kon jagen als geen ander. Toch stierf hij uit
Na deze kleine ijstijd stijgt de zeespiegel weer. Maar een laag zuurstofgehalte en overschot aan giftige metalen in het zeewater worden het zeeleven opnieuw fataal. In totaal wordt zo’n 85 procent van alle soorten op aarde uitgeroeid.
2. Laat-Devonische extinctie (383-359 miljoen jaar geleden)
Aan het einde van het Devoon verdwijnt driekwart van al het leven op onze planeet. En wederom zijn vooral organismen in zee de klos, opnieuw door een drastische zuurstofdaling. De precieze oorzaak daarvan is nog altijd onderwerp van discussie. Vaststaat dat deze periode veel klimaatschommelingen kent.
Leestip: Hoe de Kleine IJstijd na de Middeleeuwen het dagelijks leven ontregelde
Mogelijke boosdoener: gigantische vulkaanuitbarstingen in Siberië waarbij één miljoen kubieke kilometer lava wordt uitgebraakt. Maar ook kolossale asteroïden kunnen een rol hebben gespeeld: de Siljankrater in Zweden – met een doorsnee van ruim vijftig kilometer een van de grootste inslagkraters op aarde – dateert van zo’n 377 miljoen jaar geleden.
3. Perm-Trias-extinctie (252 miljoen jaar geleden)
Deze massa-extinctie, The Great Dying, is de allergrootste en -snelste die de aarde ooit heeft gekend: 96 procent van alle zeesoorten verdwijnt, tegenover 75 procent van alle soorten op land. Bossen worden weggevaagd, een derde van alle insecten sterft uit. Dit alles niet in een tijdsbestek van enkele tientallen miljoenen jaren, maar in zestigduizend jaar.
Leestip: Dinosauriërs jaagden op zoogdieren – maar andersom ook?
Hier staat wél vast dat onvoorstelbare vulkanische activiteit de hoofdverantwoordelijke is: dikke lagen lava verstikken het aardoppervlak, miljarden tonnen aan CO₂ en methaan de atmosfeer. Een wereldwijde temperatuurstijging brengt zo’n beetje de hel op aarde, met rond de evenaar zeewater van veertig graden Celsius – zo warm als een heet bad.
4. Trias-Jura-extinctie (201 miljoen jaar geleden)
Floreert het leven op aarde na een lange herstelperiode van The Great Dying eindelijk weer, dient de volgende klap zich aan: het plotseling uitsterven van tachtig procent van alle soorten op land en in zee. De oorzaak: het CO₂-gehalte in de atmosfeer verviervoudigt, waarschijnlijk door vulkaanuitbarstingen vanuit het oercontinent Pangea.
Leestip: Een beer van een beer: hoe de holenbeer kon uitsterven
De temperatuur boven én onder water stijgt opnieuw flink, oceanen verzuren. En, om je een idee te geven: de hoeveelheid lava die vrijkomt, is voldoende om de huidige VS te bedekken met een laag basalt van vierhonderd meter dik.
5. Krijt-Tertiair-extinctie (66 miljoen jaar geleden)
Deze recentste massa-extinctie van 66 miljoen jaar geleden is meteen ook de bekendste. En de enige waarvan wetenschappers inmiddels zeker weten dat-ie is veroorzaakt door een planetoïde-inslag. Nabij het Mexicaanse schiereiland Yucatán boort een asteroïde van twaalf kilometer doorsnede zich met een snelheid van 72.000 kilometer per uur in de zeebodem.
De krater die daarbij ontstaat – en pas in 1991 wordt ontdekt – is 180 kilometer breed. Een zee van vuur en muur van water vernietigen alles in de directe omgeving. Enorme hoeveelheden stof, puin en zwavel worden de atmosfeer ingeblazen. De temperatuur keldert wereldwijd. Complete ecosystemen storten in. Zo’n 76 procent van de diersoorten sterft uit – waaronder vrijwel alle niet-vliegende dinosauriërs zoals T. Rex.
Is een zesde massale uitstervingsgolf aanstaande?
Zo’n massa-extinctie klinkt misschien als een ver-van-ons-bed-show, maar schijn bedreigt. Want wetenschappers waarschuwen voor een zesde catastrofale golf van uitsterving, waarin we ons momenteel middenin bevinden. En waarvoor onmiskenbaar de mens verantwoordelijk is.
Vervolgt de mens ongestoord zijn huidige koers van onverantwoorde broeikasgasuitstoot, landbouw, overbevissing, jacht, ontbossing, mijnbouw, (plastic)vervuiling en verspreiding van ziekteverwekkers en ander ecologisch destructief gedrag, dan zou de zesde massa-extinctie binnen 240 tot 540 jaar een officieel, onomkeerbaar en diep tragisch gegeven zijn.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
