Het aantal vrouwen tussen de 40 en 70 jaar met een eetstoornis stijgt. Omdat deze vrouwen buiten het stereotype beeld vallen van iemand met een eetstoornis – vooral tienermeisjes – duurt het vaak lang voordat ze de juiste diagnose en zorg krijgen.

‘Niets voelt zo machteloos als van de dokter te horen krijgen dat je te oud bent voor een eetstoornis,’ zegt Cynthia Bulik, oprichter en directeur van de University of North Carolina Center of Excellence for Eating Disorders (VS). ‘Toch is dit wat talloze vrouwen in en rond de menopauze zeggen mee te maken.’

Eetstoornis tijdens de menopauze

Het kwantificeren van die observaties blijkt lastig. Op basis van sommige onderzoeken wordt geschat dat tussen de 2 en 7 procent van de vrouwen boven de 40 jaar voldoet aan de diagnostische criteria voor een eetstoornis. Andere onderzoeken stellen dat zo’n 13 procent van de vrouwen boven de 50 worstelt met een vorm van een eetstoornis.

Weer ander onderzoek toont aan dat mogelijk ‘zo’n 30 procent van de vrouwen van middelbare leeftijd symptomen heeft van een eetstoornis’, zegt Elizabeth Wassenaar, specialist op het gebied van eetstoornissen en regionaal medisch directeur van de Eating Recovery Center in Colorado (VS). ‘En we zien zonder meer een toename.’

Leestip: Werkt hypnose bij het verminderen van opvliegers tijdens de overgang?

Binge eating disorder (BED), waarbij iemand last heeft van eetbuien, is de meest voorkomende eetstoornis bij vrouwen tussen de 40 en 70, gevolgd door boulimia nervosa. Ook anorexia nervosa komt voor bij vrouwen van middelbare leeftijd – zij het in kleinere aantallen.

Tot slot is er de minder bekende aandoening orthorexia, die wordt gekenmerkt door obsessief gedrag rond lichaamsbeweging en ‘gezond’ eten. Deze aandoening wordt soms specifiek in verband gebracht met de perimenopauze, de periode voorafgaand aan de menopauze, en kan volgens Wassenaar ‘daadwerkelijk leiden tot ondervoeding’.

Hormonale schommelingen

De menopauze gaat net als de puberteit gepaard met een golf van lichamelijke en psychologische veranderingen. In beide levensfases ervaren vrouwen schommelingen in de hoeveelheid oestrogeen in hun lichaam. Dit hormoon speelt een belangrijke rol bij de aanmaak van serotonine, een neurotransmitter die stemmingen beïnvloedt. Deze verschuivingen kunnen een impact hebben op iemands gevoelens van geluk en eigenwaarde – en hebben een directe uitwerking op de lichaamssamenstelling.

‘Tijdens de perimenopauze en menopauze ervaren vrouwen vaak een toename in de totale hoeveelheid lichaamsvet, met name rond de buik,’ zegt Jason Nagata, een arts gespecialiseerd in eetstoornissen aan het UCSF Benioff Children’s Hospital in San Francisco (VS). ‘Dit komt vooral door de afname van oestrogeen. Dit hormoon beïnvloedt de manier waarop het lichaam vet opslaat, en ook de regulering van honger en stemmingen.’

Wanneer de hoeveelheid oestrogeen afneemt, vermindert ook het basaal metabolisme: de hoeveelheid energie die het lichaam gebruikt in rust – waardoor er minder calorieën verbrand worden. Deze hormonale verschuivingen kunnen bovendien leiden tot sarcopenie, een aandoening waarbij de spiermassa afneemt en meer vet wordt opgeslagen.

Verlies van controle

Boven op die hormonale schommelingen gaat de menopauze vaak gepaard met een periode van grote levensveranderingen. Zo hebben vrouwen rond deze leeftijd geregeld te maken met uit huis gaande kinderen, huwelijksproblemen of echtscheiding, en ouders die zorg nodig hebben – ontwikkelingen die van grote invloed kunnen zijn op dieetkeuzes.

Bovendien ‘dragen vrouwen van middelbare leeftijd een groot deel van de last van hun familie’, zegt Robyn Kievit, verpleegkundige en specialist op het gebied van eetstoornissen. ‘Dit kan een rol spelen bij de ontwikkeling van eetstoornissen als een manier ‘om een gevoel van controle terug te winnen,’ zegt Wassenaar.

Leestip: Pijnstillers werken minder goed bij vrouwen. Hoe komt dat?

Dit verlangen naar het terugwinnen van een gevoel van zelfbeschikking en voorspelbaarheid ‘is een bekende psychologische drijfveer van eetstoornissen in alle leeftijdsgroepen, maar valt in het bijzonder op bij patiënten van middelbare leeftijd’, zegt Nagata.

Zo vertelde een patiënt die deelnam aan een onderzoek in 2009: ‘Bijhouden wat ik at was een manier om grip te hebben op in ieder geval een deel van mijn leven… Door te bepalen wat er naar binnen en naar buiten ging en hoeveel ik sportte, voelde het alsof ik ook grip kon houden op andere zaken in mijn leven.’

De druk om dun te blijven

Deze factoren houden verband met een tweestrijd waar vrouwen van middelbare leeftijd vaak in terechtkomen: de culturele druk om dun en jeugdig te blijven tegenover een verouderend lichaam dat op natuurlijke wijze verwijderd raakt van de verhoudingen die worden gepresenteerd als het ideaalbeeld. Onderzoek toont aan dat maar liefst 73 procent van de vrouwen van middelbare leeftijd ontevreden is over het eigen lichaamsgewicht – bewijs dat deze worsteling niet persoonlijk is, maar systemisch.

De opkomst van zorgwekkende dieettrends en afslankmiddelen als ozempic heeft deze ontwikkeling alleen maar versterkt. ‘Een vrouw aansporen om op middelbare leeftijd nog in dezelfde maat te passen als toen ze tiener, twintiger of dertiger was, is een vreselijk slecht advies,’ zegt Kievit.

Wanneer vrouwen de perimenopauze en menopauze meemaken, vinden er nou eenmaal veranderingen plaats ‘in vorm, verdeling van gewicht, haartextuur, botdichtheid en meer’, zegt Bulik. Deze veranderingen kunnen ervoor zorgen dat vrouwen ‘zich steeds meer onthecht voelen van het lichaam dat ze kenden – wat symptomen van een eetstoornis kan verergeren’, voegt Nagata daaraan toe.

Behandeling van een eetstoornis

Een van de grootste uitdagingen bij de behandeling van eetstoornissen bij vrouwen in en rond de menopauze, is ervoor zorgen dat zij zelf het probleem erkennen. Hoewel er gezonde manieren zijn om af te vallen, zijn er tekenen dat de fixatie op eten of gewicht te ver gaat.

Voorbeelden zijn regelmatig detoxen of ‘ontgiften’, overmatige restrictie van calorieën, het vermijden van sociale situaties rond eten, of het compenseren na een maaltijd door overmatig te sporten, gebruik van laxeermiddelen, braken of het overslaan van daaropvolgende maaltijden. Het herkennen van deze signalen is belangrijk, omdat ‘de kans op herstel het grootst is wanneer de behandeling begint binnen zes maanden na aanvang van een eetstoornis,’ zegt Kievit.

Leestip: Kan seks de menopauze uitstellen?

Hoewel veel mensen de symptomen van een eetstoornis zien als een ‘fase’, is het volgens Bulik ‘een mythe dat een eetstoornis vanzelf weer overgaat. Een eetstoornis is geen keuze of levensfase – het is een ernstige ziekte die aandacht vereist’.

Het goede nieuws: wanneer een eetstoornis wordt erkend en gediagnosticeerd, zijn er veel behandelingen die effectief kunnen zijn. Vrouwen die worstelen met symptomen van een eetstoornis kunnen terecht bij getrainde therapeuten, diëtisten, artsen en organisaties.

Waar je ook hulp zoekt, Wassenaar benadrukt de noodzaak om dit zo snel mogelijk te doen. ‘Het is nooit te laat om in behandeling te gaan voor een eetstoornis. Of je voor het eerst te maken hebt met de symptomen of er al tientallen jaren mee leeft, dit is het moment om zorg te zoeken.’

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!