Eind februari duiken overal ter wereld de kostuums en maskers weer op: het is tijd voor carnaval. In Nederland wordt het feest vooral onder de rivieren gevierd en vertoont het veel overeenkomsten met carnavalsvieringen in andere landen. Ook in België geldt carnaval op veel plekken als een populaire traditie. Toch kent elke regio zijn eigen tradities. Waar ligt de oorsprong van dit bonte feest?
Katholieke wortels van carnaval
Over de herkomst van carnaval bestaan verschillende theorieën. Vaak wordt het feest gelinkt aan de katholieke traditie. In de veertiende en vijftiende eeuw was carnaval hét moment om stoom af te blazen voordat de vastentijd begon, die aanhield tot Pasen. De naam ‘carnaval’ zou kunnen komen van het Latijnse carne vale, oftewel ‘vaarwel vlees’.
Leestip: 4 hardnekkige fabels over de Middeleeuwen ontkracht
Toch reiken de wortels van carnaval verder dan het christendom. In de Middeleeuwen probeerden sommige heiligen het feest zelfs te verbieden vanwege het heidense karakter. Al vóór de kerkelijke ingrepen werden in heel Europa feesten gehouden om de lente te verwelkomen en de winter af te sluiten.
Carnaval was niet alleen een gelegenheid om uitgebreid te eten en drinken, maar ook een kans om lokale machthebbers op de hak te nemen. Het feest draaide om sociale omkering: iedereen was gelijk, en gezag mocht bespot worden. Die traditie leeft voort — carnaval blijft een moment om even te ontsnappen aan de regels van het dagelijks leven.
Festiviteiten in Italië
In de Middeleeuwen en de Renaissance vinden de grootste carnavalsvieringen van Europa plaats in Italië. Dat gebeurt in een tijd waarin de kerk heidense en christelijke elementen van carnaval samenvoegt.
Leestip: Deze obscure sport is de voorloper van voetbal, hockey en rugby
In de twaalfde eeuw is de Monte Testaccio in Rome het belangrijkste carnavalsdecor. Deze heuvel was het podium voor duels, steekspelen en stierengevechten, bekend als ludus carnevalarii, onder toeziend oog van de paus.
In de achttiende eeuw werd Venetië het middelpunt van carnaval, nadat het in de eeuwen daarvoor sterk aan populariteit won. Steeds vaker werden er maskers gedragen, die waren afgeleid van de pestmaskers. Door hun kostuums waren mensen, van de lagere klassen tot de adel, voor even gelijk. Ook bood het zes weken durende festival afleiding voor de slechte moraal onder de armere klassen.
Buiten de Europese grenzen
Wie aan hedendaags carnaval denkt, kan niet om Rio de Janeiro heen. In de Braziliaanse stad wordt elk jaar flink uitgepakt met drukbezochte optochten. Hier vindt het carnaval zijn oorsprong in de Portugese kolonisatie: in de zestiende eeuw werd carnaval door de Portugezen meegebracht.
Oorspronkelijk vierde de Portugese elite carnaval met maskers, kostuums en feesten. Later kregen ook Afrikaanse en inheemse invloeden voet aan de grond, waardoor het Braziliaanse carnaval een uniek karakter kreeg.
Leestip: Negen weetjes over Holi: India’s kleurrijkste festival
Ook de Amerikaanse stad New Orleans viert met Mardi Gras zijn eigen versie van carnaval op grootste wijze. Dit feest ontstond in de achttiende eeuw, tijdens de Franse koloniale periode. Ook hier raakten verschillende culturen vermengd, wat leidde tot een eigen feest met kleurrijke kostuums, krewes (sociale clubs die de parades organiseren) en straten vol jazzmuzikanten.
Verboden feest in Nederland
Dat carnaval tegenwoordig zo uitbundig wordt gevierd in Nederland, is niet vanzelfsprekend. Tijdens de Reformatie in de zestiende eeuw ontstond er een kerkbreuk tussen protestanten en katholieken. De protestantse kerk keek met afkeer naar het losbandige karakter van het carnaval, en openbare festiviteiten werden verboden.
Leestip: Dionysos was meer dan alleen een ‘feestgod’
Ook in de zuidelijke provincies verdwenen de optochten lange tijd van het toneel. Met de Franse overheersing onder Napoleon Bonaparte eind achttiende eeuw kwam er langzaam verandering. Godsdienstvrijheid maakte het mogelijk om de feestelijke traditie weer naar het publiek te brengen.
Na de Tweede Wereldoorlog nam de populariteit van het feest verder toe. Door de toenemende welvaart werden de vieringen steeds uitbundiger, en groeide het uit tot het feest dat we vandaag de dag nog steeds vieren.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
