De zeldzaamste mensaap ter wereld, die in 2017 werd geïdentificeerd, zal de bouw van de 1,4 miljard euro kostende waterkrachtcentrale niet overleven, zo waarschuwen experts, want de stuwdam en de centrale komen midden in de laatst overgebleven habitat van het dier op Sumatra te staan.
Van de onlangs ontdekte Tapanuli orang-oetan leven nog slechts achthonderd exemplaren in het wild, allemaal in de wouden van Batang Toru in het noorden van Sumatra. Dit bosgebied is een van de plekken in Indonesië met de hoogste biodiversiteit ter wereld en is een toevluchtsoord voor andere zeldzame soorten als de Sumatraanse tijger en het bijna uitgestorven Javaanse schubdier.
In het natuurgebied is het rooien van het bos voor de bouw van de waterkrachtcentrale al begonnen. Het miljardenproject wordt gefinancierd en uitgevoerd door Chinese staatsbedrijven in het kader van de ontwikkeling van China’s ‘Nieuwe Zijderoute’, waarbij wereldwijd ruim zevenduizend infrastructuurprojecten worden uitgevoerd.
Minder dan een jaar geleden werd bekendgemaakt dat er een nieuw soort mensaap was ontdekt. Hoewel onderzoekers het dier al sinds 2005 bestudeerden, hadden ze enige tijd nodig om definitief vast te stellen dat de Tapanuli orang-oetan (Pongo tapanuliensis) genetisch en fysiek verschilde van de Borneose orang-oetan (Pongo pygmaeus) en de Sumatraanse orang-oetan (Pongo abelii), de twee andere nog levende soorten.
Oproep en protest
“Dit project zou absoluut niet gebouwd mogen worden op de plek waar deze arboreale apen voorkomen,” zegt Bill Laurance van het Centre for Tropical Environmental and Sustainability Science (‘Centrum voor Tropische Milieu- en Duurzaamheidsstudies’) van de Australische James Cook University. De stuwdam en de centrale – met de daarbij behorende wegen, hoogspanningsleidingen, een bijna dertien kilometer lange tunnel en andere infrastructuur – zullen volgens Laurance de habitat van het dier voorgoed verbrokkelen.
“Deze soort is bijna uitgestorven en zou heel snel kunnen uitsterven als er nog meer oerbos wordt gefragmenteerd,” zegt Laurance, een toonaangevend expert op het gebied van de invloed van de fragmentatie van habitats. “De wetenschap op dit gebied is heel duidelijk. Het is gekkenwerk om dit project door te zetten.”
Voor ‘arboreale’ soorten, oftewel dieren die uitsluitend in bomen leven, is een snelweg een onneembare barrière, legt Laurance uit. In meer dan drieduizend uur aan observaties hebben wetenschappers Tapanuli-orang-oetans nog nooit een voet aan de grond zien zetten – waarschijnlijk vanwege de aanwezigheid van de met uitsterving bedreigde Sumatraanse tijger.
Het heeft jaren van onderzoek gekost om de weinige Tapanuli orang-oetans die nog in het wild leven te laten wennen aan de aanwezigheid van onderzoekers in het woud, vertelt Gabriella Fredriksson, wildbiologe van het Sumatran Orangutan Conservation Programme. Normaliter duurt zoiets enkele weken, zegt ze, maar deze orang-oetans waren extreem schuw omdat de plaatselijke bevolking op de mensapen heeft gejaagd. Het kostte ook veel tijd om een volledig skelet te vinden en de soort zorgvuldig te kunnen opmeten. Uit die metingen bleek dat er duidelijke verschillen bestonden met de andere twee orang-oetansoorten, waaronder een kleinere schedel.
Op de rand van uitsterven
Het ruim duizend vierkante kilometer grote verspreidingsgebied van de naar schatting achthonderd nog in het wild levende Tapanuli orang-oetans is al verbrokkeld in drie afzonderlijke populaties. Slechts een van die populaties, met vijfhonderd exemplaren, wordt groot genoeg geacht om te kunnen overleven.
Een van de problemen die zich voordoen bij het op peil houden van de populaties is het feit dat orang-oetans zich extreem langzaam voortplanten. Vrouwtjes worden pas rond hun vijftiende levensjaar voor het eerst drachtig, waarna ze doorgaans elke acht à negen jaar één en soms twee jongen baren. Dat is volgens Fredriksson ook een van de redenen waarom ze al jaren proberen de drie populaties weer met elkaar te verbinden.
Nu wordt er dus een waterkrachtcentrale gebouwd in de belangrijkste habitat van de Tapanuli orang-oetan, het gebied met de hoogste dichtheid aan deze zeldzame mensapen. Het bos is eigendom van de overheid maar geniet geen enkele bescherming. Volgens Fredriksson zullen de stuwdam en de daarmee gepaard gaande wegen en andere infrastructuur de enige levensvatbare habitat van de Tapanuli orang-oetan fragmenteren en de soort tot op de rand van uitsterven brengen.
North Sumatera Hydro Energy, het Indonesische bedrijf achter het project, heeft tegenover Indonesische media verklaard dat de waterkrachtcentrale niet in oerbos wordt gebouwd en dat het merendeel van de 650 hectare land die tijdens de bouw wordt verstoord, vrijwel in oorspronkelijke staat zal worden hersteld. “Die beweringen zijn belachelijk, en het bedrijf zou moeten worden aangesproken op het feit dat het de publieke opinie probeert te verwarren terwijl er keiharde wetenschappelijke conclusies zijn,” zegt Laurance. Zowel de International Finance Corporation van de Wereldbank als de Asian Development Bank weigert het project te steunen, voornamelijk om milieuredenen, zegt hij.
De Batang Toru-dam moet in 2022 in bedrijf komen en dan 510 megawatt aan elektriciteit produceren. Voor de bouw ervan wordt met explosieven een bijna dertien kilometer lange en negen meter brede tunnel aangelegd door een woest en ongerept gedeelte van het woud. De stuwdam is ook ongebruikelijk omdat hij gedurende een periode van achttien uur water zal opslaan en dan tijdens piekuren energie zal opwekken door het water elke zes uur in golven los te laten. Deze abrupte explosies van stuwwater zullen grote invloed hebben op de rivier de Batang Toru en op lagergelegen dorpen. Er zullen zich overstromingen voordoen en het betekent het einde van de migratie van de economisch belangrijke ‘Jurungvis’, aldus Fredriksson.
Experts vragen zich af of een project van deze omvang wel nodig is. Sumatra produceert volgens Fredriksson momenteel niet alleen een overschot aan elektriciteit, maar in de nabijheid bevindt zich ook een geothermisch project dat uitgebreid zou kunnen worden zonder dat de habitat van de orang-oetans daarbij verstoord zou worden. Bovendien wordt de stuwdam gebouwd in een gebied waar geregeld aardbevingen plaatsvinden. In 2016 kwamen bij een beving in Atjeh nog honderd mensen om.
Op 25 juli schreven wetenschappers een brief die persoonlijk aan de Indonesische president Joko Widodo werd overhandigd en waarin ze hem opriepen het waterkrachtproject stop te zetten en de habitats van de Tapanuli orang-oetan te beschermen. De internationale organisatie Avaaz heeft ruim 1,2 miljoen handtekeningen verzameld voor een online petitie waarin de president wordt gevraagd het project af te blazen om de orang-oetans te beschermen.
“Het lot van deze hele soort ligt in uw handen,” stond in de petitie te lezen. Volgens een medewerker van de groep wil Avaaz nog meer doen om de wereld te laten weten wat er op Sumatra gebeurt.
“Ik denk dat de regering zich bewust begint te worden van het probleem,” zegt Fredriksson.
Bekijk de fotogalerij: '13 prachtige foto's van bedreigde orang-oetans'
Lees ook: ‘Tapanuli orang-oetan is ‘nieuwe’ mensaapsoort’
Dit verhaal werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
