In november postte een opvangcentrum in Florida, het Center for Great Apes, een vrolijk bedoelde video van een van zijn bewoners op YouTube. Daarop was te zien hoe orang-oetan Sandra met haar handen in zeepsop spetterde. En een paar weken geleden dacht het personeel van het centrum dat het grappig en ook interessant zou zijn om de video op Twitter te delen.
Vanaf dat moment begon zich op de sociale media een uit de hand gelopen vorm van fluisterpost af te spelen: mensen voorzagen de beelden van hun eigen commentaar en postten hem opnieuw, waardoor ze – waarschijnlijk onbewust – de video uit zijn context haalden en de boodschap ervan verdraaiden. Het verhaal ging een eigen leven leiden: Sandra zou met ‘handen wassen’ zijn begonnen nadat ze de handeling had afgekeken van de verzorgers van het centrum, die gedurende de COVID-19-crisis hun handen extra vaak wasten.
Zo werd een onjuist verhaal op sociale media in het leven geroepen.
Patti Ragan, oprichtster van het Center for Great Apes, verwijderde de video op 2 april van het YouTube-kanaal van het centrum, ondanks het feit dat ze van mediaorganisaties tientallen verzoeken had gekregen om de beelden te mogen uitzenden. Naar eigen zeggen wilde Ragan niet dat mensen gaan denken dat het personeel van het centrum de orang-oetan of enige andere aap onder zijn hoede trucjes bijbrengt. Sandra is de eerste van haar soort die wettelijk tot ‘niet-menselijk persoon’ is verklaard. “Ik ben gewoon heel voorzichtig als het gaat om het beschermen van haar waardigheid,” zegt Ragan. “Ik verwijderde de video omdat ik geen controle heb over de boodschap die er inmiddels van uitgaat.”
Ook kan ze niets doen aan de duizenden misleidende tweets die al over de beelden zijn gepost.
Het verhaal doet misschien vertrouwd aan. Twee weken geleden publiceerde National Geographic een rapport waarin een aantal soortgelijke mythen onderuit werden gehaald: onjuiste of misleidende posts op sociale media over dieren die zich vanwege de coronavirus-pandemie anders dan anders zouden gedragen. Ruim 4,5 miljoen mensen lazen die verhalen.
Sommige mensen hadden kritiek op het feit dat National Geographic deze mythen tegensprak, omdat ze er geen kwaad in zagen. Dus legden we de kwestie voor aan wetenschappers. Meerdere van hen vonden dat dit soort fake-verhalen op lange termijn schade toebrengen aan pogingen om diersoorten te beschermen.
‘Fake news’ blijft opduiken
Onjuiste verhalen over dieren zijn onveranderd populair op sociale media.
Sommige zijn heel alledaags, zoals de eenden die sinds het begin van de epidemie in Italië zouden zijn opgedoken in een fontein in Rome; de beelden kregen 28.000 ‘likes’ op Reddit. Maar gebruikers wezen er al snel op dat de eenden altijd al in deze fonteinen aanwezig waren. Webmasters van Reddit verwijderden de post later van hun platform.
Andere zijn absurd: zo zou de Russische president Poetin vijfhonderd leeuwen in Russische steden hebben losgelaten om mensen tot thuisblijven aan te zetten. Het verhaal is zó bizar dat het eigenlijk niet onderuit gehaald hoefde te worden. Maar de website Snopes.com deed dat toch maar: ze liet weten dat een foto waarop te zien zou zijn hoe een leeuw door de straten van een Russische stad zwierf, in werkelijkheid in 2016 was genomen in Johannesburg, Zuid-Afrika, waar het roofdier ten behoeve van de opnamen van een film tijdelijk was losgelaten.
Onware tweets over wilde dieren zijn tijdens de pandemie alomtegenwoordig, vooral in India. Een foto waarop te zien zou zijn dat herten langs een snelweg in het zuiden van India liggen uit te rusten, was in werkelijkheid jaren eerder in het Japanse Nara genomen. En in een tweet (onder het bijschrift: “Terwijl de mensen thuiszitten, kan de natuur eens diep inademen”) werd een video van pauwen getoond die buiten een nationaal park rondliepen en vuilnis doorzochten. Maar volgens plaatselijke bewoners liepen deze vogels wel vaker buiten het reservaat rond.
Op een video die 10.000 keer werd geretweet, zou te zien zijn hoe een zeldzame en ernstig met uitsterving bedreigde Malabar-civetkat rustig door de straten van een stad in Kerala struinde. Maar het bleek te gaan om een veel gewonere, Indische civetkat, zo liet een functionaris van de Indian Forest Service later op Twitter weten. Het dier was mogelijk gefotografeerd nadat het was vrijgelaten en leek volgens de functionaris ziek te zijn.
Wat is daar nu zo erg aan?
Nadat National Geographic het oorspronkelijke verhaal achter de foto had gepubliceerd, was een van de vragen die we vaak kregen: wat is er zo erg aan een interessant en hoopvol bericht over dieren, of dat verhaal nu waar is of niet? Sommige mensen stellen dat het onderuit halen van deze onjuiste maar verder onschuldige verhaaltjes hetzelfde is als vertellen dat Sinterklaas niet echt bestaat.
Maar anderen verdedigden onze berichtgeving. Jennifer Dodd, ecologe en professor natuurbehoud aan de Napier University in Edinburg, beschreef op Twitter hoe onjuiste berichten inspanningen om diersoorten te beschermen kunnen ondermijnen. “Verkeerde communicatie zorgt ervoor dat mensen ontmoedigd raken,” schreef zij, “wat leidt tot apathie en uiteindelijk tot een afname van betrokkenheid bij het milieu.”
Kortom, als mensen na het lezen van een hoopvol en inspirerend bericht over een teruggekeerde diersoort merken dat ze om de tuin zijn geleid, kunnen ze hun interesse in het beschermen van deze dieren verliezen.
Het idee dat dieren hun aloude plek in de natuur weer innemen nu de mens zich terugtrekt, “is een overschatting van de snelheid waarmee diersoorten zich kunnen herstellen,” zegt Dodd in een telefonisch gesprek met National Geographic. “Daardoor bagatelliseer je de eigenlijke inspanningen die nodig zijn om de ingrepen die wij op aarde hebben gedaan, weer ongedaan te maken.”
David Steen, natuurbehoudsbioloog en onderzoeksleider reptielen en amfibieën van het Fish and Wildlife Research Institute in Florida, is het met Dodd eens. “Voor een efficiënt behoud van talloze soorten zijn tegenwoordig intensieve ingrepen nodig, zelfs in beschermde gebieden, en die maatregelen zijn niet goedkoop,” zegt hij. “Als de meeste mensen het idee zouden krijgen dat je voor het herstel van een bepaalde soort niets anders hoeft te doen dan thuis te blijven, denk ik dat we veel minder steun zouden krijgen voor het eigenlijke werk dat wordt gedaan om deze soorten te behouden.”
Als wetenschapper die op Twitter geregeld in debat gaat over het belang van natuurbehoud, streeft Steen ernaar dat mensen wilde dieren waarderen hoe “ze werkelijk zijn. Als ik mijn argumenten zou moeten onderstrepen met populaire maar onware video’s, zou ik dat streven alleen maar ondermijnen.”
Genieten van de realiteit
Nu mensen zich in hun woningen hebben teruggetrokken, zijn er in de afgelopen weken meer dan genoeg ware verhalen over ongebruikelijk diergedrag opgedoken. Zo was er een kleine kudde wilde geiten die door een stadje in Wales banjerde, tot groot plezier van de bewoners en van internetgebruikers. In een baai in de buurt van Vancouver werden orka’s waargenomen, een zeldzame aanblik in die wateren. En dolfijnen waagden zich een beetje dichter bij de kades van een haven op Sardinië (niet Venetië), omdat er veel minder cruiseschepen aanlegden.
Misschien heb je genoten van die geiten of orka’s of dolfijnen voor de kust van Sardinië, en als de beelden je hebben geïnspireerd om iets voor het milieu te doen, dan kun je overal terecht. Volgens Dodd zijn er overal ter wereld programma’s voor amateur-wetenschappers die op vrijwillige basis meewerken aan het bijhouden van de biodiversiteit en de verspreiding van planten- en diersoorten in een bepaald gebied (mogelijk jouw eigen achtertuin). Door aan dat soort programma’s mee te doen, kunnen burgers volgens haar “actief bijdragen aan het natuurbeheer van het landschap om hen heen.”
Het is nog onduidelijk welke invloed de pandemie op langere termijn op het natuurbehoud zal hebben. Volgens Dodd zijn meerdere onderzoeksprojecten van haar studenten, die betrekking hebben op “alle mogelijke ecosystemen, van parasieten tot zoogdieren”, nu stilgelegd en zullen waarschijnlijk een vertraging van een jaar oplopen. (Ook haar eigen onderzoek, naar een invasieve rivierkreeft, is in de war geschopt, want ze heeft in het belangrijke broedseizoen geen veldwerk kunnen doen.)
Dodd hoopt dat mensen die onterecht denken dat de natuur weer opbloeit nu de mensen thuiszitten, uiteindelijk zullen beseffen hoe belangrijk het werk ten behoeve van natuurbehoud is. “Er zijn talloze punten waarop we de aarde ingrijpend hebben veranderd,” zegt zij. “Die veranderingen kunnen niet zonder inspanningen ongedaan worden gemaakt.”
Volg de berichtgeving van National Geographic over het coronavirus op natgeo.nl/coronavirus
