Het vogelbekdier is om verschillende redenen een van vreemdste wezens op aarde. Dit in Australië levende beestje is een zoogdier, maar legt toch eieren en heeft een giftige stekel aan zijn achterpoten. Daarnaast lijkt hun staart op die van een bever en hun bek op die van een eend. Ze gebruiken hem om hun prooi 's nachts mee te voelen, als ze met hun ogen dicht op jacht zijn.
En nu hebben wetenschappers nog een wonderlijke eigenschap gevonden om aan die lijst toe te voegen: een fluorescerende vacht.
Tijdens een recent onderzoek waarover een artikel verscheen in het vakblad Mammalia ontdekten onderzoekers dat de pels van vogelbekdieren blauw-groen oplicht wanneer die wordt beschenen met ultraviolet licht, dat niet met het menselijk oog waarneembaar is.
“Ik was lichtelijk verbijsterd toen ik zag dat het vogelbekdier biofluorescent is,” vertelt hoofdonderzoeker Paula Anich, vooral omdat het al “zo'n uniek dier” is.
De ontdekking draagt bij aan de bestaande wetenschappelijke kennis over biofluorescentie, een eigenschap die vaker blijkt voor te komen in het dierenrijk dan de wetenschap eerder dacht.
“Dit is weer een nieuw bewijs dat biofluorescentie bij veel dieren voorkomt. Dat roept de vraag op wat die soorten hebben aan die eigenschap,” stelt David Gruber, een National Geographic explorer die onderzoek doet naar fluorescentie onder zeedieren en die niet betrokken was bij het nieuwe onderzoek.
Van vliegende eekhoorns tot vogelbekdieren
Biofluorescentie is een verschijnsel waarbij een materiaal, bijvoorbeeld een vacht, licht van een bepaalde golflengte absorbeert en dit weer afgeeft op een andere golflengte. Veelvoorkomende kleuren bij biofluorescentie zijn onder meer groen, rood, oranje en blauw.
In de afgelopen jaren kwamen wetenschappers tot de ontdekking dat verschillende soorten schilden van zeeschildpadden, paddenstoelen en vliegende eekhoorns biofluorescent zijn. Welk nut dit heeft is nog niet duidelijk; gedacht wordt onder meer aan camouflage of communicatie tussen soortgenoten.
Anich, een zoogdierdeskundige van het Northland College in de Amerikaanse staat Wisconsin, ontdekte in 2019 samen met collega's dat vliegende eekhoorns licht geven onder uv-lampen: de vacht op de buik van de dieren licht daarbij roze op. (Kom meer te weten over fluorescerende vliegende eekhoorns.)
Voor hun onderzoek ging het team naar het Field Museum in Chicago waar de onderzoekers de pelzen van eekhoorns met uv-licht beschenen. Uit nieuwsgierigheid deden ze hetzelfde met een vogelbekdier dat daar ook wordt bewaard - en zagen toen de vacht oplichten.
Kort voor de publicatie over het onderzoek van Anich verscheen een ander onderzoeksverslag waarin werd gemeld dat de vacht van een onlangs in Australië overreden vogelbekdier ook oplichtte onder een blacklight, een lamp die ultraviolet licht afgeeft.
Daarmee werd de ontdekking van Anich bevestigd en het toonde bovendien aan dat het zo goed als zeker is dat ook levende vogelbekdieren biofluorescerend zijn, en dat dit niet alleen geldt voor exemplaren die al lange tijd dood zijn, zegt Gilad Bino een vogelbekdier-expert van de Australische University of New South Wales.
“Het vogelbekdier blijft me verbazen,” zegt hij over de nieuwe studie, waarbij hij niet betrokken was.
Wat hebben ze eraan?
Waarom vogelbekdieren licht geven is nog onduidelijk.
Aangezien het nachtdieren zijn en ze hun ogen dichthouden tijdens het zwemmen lijkt het onwaarschijnlijk dat de eigenschap van belang is voor de communicatie met soortgenoten, aldus Anich.
Mogelijk helpt het de dieren om bepaalde roofdieren te ontlopen die uv-licht kunnen zien. Het zou een vorm van camouflage kunnen zijn om dat licht te absorberen en een blauw-groen licht uit te stralen, stelt ze.
Bino beaamt dat dat een mogelijkheid is. Veel dieren, waaronder de meeste vogels, kunnen uv-licht waarnemen. Natuurlijke vijanden van het vogelbekdier zijn onder meer een grote soort baars (maccullochella peelii), roofvogels en dingo's.
Het is ook mogelijk dat de eigenschap geen specifieke functie heeft, en dat het gewoon een overgeërfd kenmerk is zoals het vogelbekdier die wel meer heeft - zoals het feit dat het dier eieren legt.
Zowel Anich als Bino zegt dat ze onderzoek willen doen bij een levend vogelbekdier om de ontdekking over de biofluorescentie te verifiëren en om meer te weten te komen over de functie van deze bijzondere eigenschap.
“Gezien deze ontdekking ga ik tijdens het volgende veldonderzoek zeker weten met een uv-lamp op pad,” aldus Bino.
Doug Main schrijft als senior-auteur en -redacteur voor National Geographic vooral over dieren en natuur.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
