De wolf is terug. De lynx staat op de drempel. En de bever voelt zich al jaren thuis. Maar ooit leefde er nóg een indrukwekkend roofdier in de Nederlandse natuur: de bruine beer. Als de wolf succesvol zijn weg terug kan vinden, geldt dat dan ook voor de bruine beer?
De bruine beer in Nederland
De bruine beer (Ursos arctos) leefde tot in de Middeleeuwen in Nederland. Hoeveel beren er destijds in Nederland leefden, is vanwege gebrek aan data lastig vast te stellen, maar aangenomen wordt dat de populatie onder druk stond.
Dat kwam onder andere doordat er intensief op beren werd gejaagd. Ze waren een geliefde prooi voor zowel hun pels als hun vlees, en vormden een bedreiging voor vee en mensen. Daarnaast nam hun leefgebied af door ontbossing.
Wetenschappers vonden in 2016 een vrijwel complete voorpoot van een bruine beer in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Onderzoek toonde aan dat de botten dateren uit een periode tussen 880 en 970 na Christus. Aangenomen wordt dat dit waarschijnlijk een van de laatste wilde bruine beren in Nederland was. Vermoedelijk verdween de bruine beer rond de elfde eeuw helemaal uit het Nederlandse landschap.
Overleven in grote delen van Europa
Terwijl de bruine beer al eeuwen geleden uit Nederland verdween, heeft de soort in andere delen van Europa wel weten te overleven. De bruine beer komt nog steeds in verschillende delen van Europa voor, met name in afgelegen, bergachtige en bosrijke gebieden.
Zo zijn er grote populaties in Zweden, Finland en Roemenië. Ook in delen van Oost-Europa, op de Balkan, in de Alpen en in de Pyreneeën komen bruine beren voor, al gaat het hier om kleinere aantallen.
Leestip: Zo verdween de wolf uit Nederland – en zo keerde hij weer terug
Net als de wolf is ook de beer bezig aan een opmars. Europese wetgeving heeft de jacht op beren verboden, leefgebieden worden uitgebreid en in sommige gebieden worden de beren zelfs bewust uitgezet. Dat laatste is bijvoorbeeld het geval in de Alpen, waar rond het jaar 2000 beren zijn uitgezet in de regio Trentino in Noord-Italië. Inmiddels leven daar nu tientallen beren en de populatie breidt zich langzaam uit.
Met de nadruk op langzaam, want beren zijn trage voortplanters. Vrouwtjes werpen elke twee jaar en krijgen één tot vier jongen. In tegenstelling tot de wolf, die jaarlijks zes tot zeven jongen krijgt, zal de uitbreiding van berenpopulaties dus aanzienlijk trager verlopen. Daarnaast is de kans op genetische problemen groot in kleine, geïsoleerde groepen, zoals die in de Alpen. Op lange termijn verkleint dit de overlevingskansen van de populatie.
Kan de bruine beer zich in Nederland vestigen?
De wolf liep uiteindelijk gewoon de Nederlandse grens over, betekent dit dat de bruine beer óók vanuit de Alpen naar het westen van Europa kan trekken? Ja, dat is zeker mogelijk. Sterker nog: dat gebeurt al. Met name jonge mannetjes gaan op zoek naar nieuw leefgebied en daarom werden er ook al beren gezien in Oostenrijk, Zwitserland en zelfs het zuiden van Duitsland.
Het bekendste voorbeeld is beer ‘Bruno’, die via Oostenrijk naar Duitsland trok en in 2006 regelmatig opdook in Beieren. Het was de eerste wilde beer die in meer dan honderdzeventig jaar in Duitsland werd gespot, maar zeker niet de laatste. In 2019 werd in dezelfde omgeving een beer vastgelegd door een cameraval.
Beren hebben ruimte nodig
Het betekent echter niet dat ze zich ook zomaar in West-Europa kunnen vestigen. Zeker in Nederland, waar de natuur versnipperd is door steden, snelwegen, landbouw en industrie, is er weinig ruimte. Beren hebben grote, aaneengesloten bossen nodig om te kunnen leven en jagen. Daarnaast moet hun aanwezigheid wel geaccepteerd worden, en dat is – ondanks de beschermde status van de beer – nog maar de vraag.
Leestip: Een beer van een beer: hoe de holenbeer kon uitsterven
Met beer Bruno liep het in ieder geval niet zo goed af. Hij trok van dorp naar dorp, waar hij een bloederig spoor van opgevreten schapen, kippen en konijnen achterliet. Alles wijst erop dat Bruno zich niets aantrok van mensen en de bewoonde wereld zelfs opzocht – vermoedelijk omdat hij op zoek was naar eten. Na een wekenlange klopjacht en pogingen om hem levend te vangen werd de ‘probleembeer’ uiteindelijk doodgeschoten door jagers.
Kortom: als beren genoeg ruimte, voedsel en rust krijgen en als er bovendien voldoende genetische variatie is, is het in theorie mogelijk dat de beer terugkomt naar Nederland. Maar zo’n vaart zal het waarschijnlijk niet lopen.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
