Piet Mondriaan wordt geboren in de binnenstad van Amersfoort, in een woning boven de school waar zijn vader tekenleraar is. Een zekere aanleg moet de nu wereldberoemde Mondriaan dus wel hebben gehad. Hoe ontwikkelde hij zich van Amersfoorts jongetje tot gevestigde kunstenaar in New York?
Schilderen met ome Frits
Een belangrijke stap in de kunstzinnige vorming van Mondriaan, is de verhuizing van het gezin naar Winterswijk, waar hij voor het eerst in aanraking komt met het schildersvak. ‘In diezelfde tijd kwam de jonge Mondriaan vaak over de vloer bij ome Frits, een amateurkunstenaar die in Den Haag woonde,’ vertelt Willem-Jaap van Essen van het Mondriaanhuis, een museum dat is gevestigd in het geboortehuis van de schilder. De jonge Mondriaan is op dat moment 8 jaar.
‘Het is goed denkbaar dat ome Frits een katalysator is geweest. Mondriaan logeerde vaak bij hem in de vakanties en bezocht dan zijn atelier.’ Op zijn veertiende krijgt hij ook schilderlessen van zijn kunstzinnige oom. Een jaar later, in 1887, levert hij zijn vroegst bekende schilderij op: De grote vijvers in het Haagse bos.
‘Frits schilderde vooral parken en landschappen,’ vertelt Van Essen. ‘De eerste werken van Mondriaan zijn ook vrij traditioneel. Boerderijen, stillevens van bloemen, dat soort werk.’ Maar eind negentiende eeuw verschijnen de eerste abstracte streken op zijn doek. ‘Je ziet dat de boom al niet meer natuurgetrouw is.’ Het is het begin van een proces dat uiteindelijk zal leiden tot Mondriaans beroemdste en tevens laatste werk: Victory Boogie Woogie.
Mondriaan en De Stijl
Na een aantal omzwervingen in Nederland vertrekt Mondriaan in 1912 voor het eerst naar Parijs. Maar als hij in 1914 in Nederland is voor een familiebezoek, kan hij door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog niet meer terugkeren naar de Franse hoofdstad. Maar Mondriaan zit niet stil. Samen met Theo van Doesburg en andere kunstenaars richt hij het tijdschrift De Stijl op. Vanuit dit tijdschrift ontstaat de gelijknamige kunstbeweging.
Leestip: Rembrandt van Rijn: 6 verrassende feiten over de Hollandse meester
‘Leden van De Stijl waren veel bezig met vernieuwing en ze dachten buiten de kaders,’ vertelt Van Essen. ‘Ze waren maatschappelijk betrokken. Ze wilden de samenleving moderniseren.’ De beweging trekt niet alleen schilders aan, maar ook schrijvers en architecten, zoals Gerrit Rietveld.
Het typerende van De Stijl is de overtuiging dat kunst niet de werkelijkheid of de natuur hoeft na te bootsen. Een kunstwerk moet op zichzelf staan. De werkelijkheid wordt net zolang uitgekleed tot alleen de essentie overblijft.
Fascisme ontvluchten
In 1919 keert Mondriaan terug naar Parijs. Een jaar later levert hij zijn eerste schilderij met gekleurde vlakken en strakke lijnen op. Een abstracte stijl die hij zelf ‘nieuwe beelding’ of ‘neoplasticisme’ noemt. Hier blijft hij zich de rest van zijn leven aan vasthouden. Zelfs zijn atelier richt hij volgens dit kunstprincipe in.
In 1938 vertrekt Mondriaan naar Londen. Het opkomende fascisme in Europa baart hem zorgen. ‘De vernieuwende kunst die hij maakte werd door de nazi’s ontaarde kunst genoemd’, vertelt Van Essen. Verschillende moderne kunstenaars zien hun werken vernield worden door de Duitsers. Als Parijs in 1940 wordt ingenomen door de Duitsers, is dat voor Mondriaan het signaal om zijn heil in de VS te zoeken.
Jazzliefhebber
‘In New York viel hij als jazzliefhebber met zijn neus in de boter’, vertelt Van Essen. Van iemand die zulke gestructureerde kunst oplevert, verwacht je misschien een ietwat stijve persoonlijkheid. ‘Maar achter de schermen was hij veel losser. Hij was dol op dansen en ging graag naar jazzclubs.’
Zijn voorliefde voor jazz en blues is terug te zien in zijn schilderij Broadway Boogie Woogie, dat hij schilderde in 1943. ‘Het ritme en de patronen van de muziek wilde hij vangen in zijn schilderij,’ vertelt Van Essen. ‘Tegelijkertijd zie je ook de connectie met New York erin terug. Het lijnenspel weerspiegelt het rechthoekige stratenpatroon van de stad.’
In 1944 begint hij aan wat zijn laatste schilderij zal worden. Daarin wil hij het bruisende karakter van New York weergeven. Maar voordat hij het af kan maken, sterft Mondriaan op 71-jarige leeftijd aan een longontsteking. Pas na zijn dood krijgt het schilderij een naam: Victory Boogie Woogie.
Begrafenis van Mondriaan
Op het moment van overlijden is Mondriaan een bekend kunstenaar. Er komen dan ook verschillende kunstprominenten naar zijn uitvaart, zoals Marc Chagall.
Ook de Nederlandse kranten schrijven over zijn dood. Zo schrijft dagblad Het Volk: ‘Mondriaan was een stille, gestadige werker, wiens werken niet ‘populair’ zijn geworden in de gewone zin des woords. Niettemin is hij een belangrijke figuur in de schilderkunst geweest.’
Dat kan Van Essen beamen. ‘Hij inspireerde anderen doordat ze zagen dat hij succes had met abstracte kunst. Hij bereidde de weg voor de acceptatie ervan bij het grote publiek. Mede dankzij hem zien we het nu als een volwaardige kunstvorm.’
Meer weten over invloedrijke kunststromingen? Lees ook over het absurdisme, existentialisme, romantiek, impressionisme, realisme, surrealisme en kubisme.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
