We delen de geschiedenis graag op in keurige hokjes, dat houdt het overzichtelijk. Zo hebben we bepaald dat het Romeinse Rijk ophield te bestaan in 476 en dat toen de Middeleeuwen begonnen.

Maar voor de mensen die in 476 in het oostelijk deel van het rijk woonden, hield het Romeinse Rijk gewoon nog stand. Zij zagen zichzelf nog steeds als Romeinen, niet als inwoners van het Byzantijnse Rijk, zoals wij dit deel zijn gaan noemen. Hoe is die naam ontstaan? En waren de Byzantijnen ‘echte’ Romeinen?

Het ontstaan van het Byzantijnse Rijk

Hoewel niet alle historici het erover eens zijn wanneer het Byzantijnse Rijk precies ontstond, zijn een paar ontwikkelingen erg belangrijk geweest.

Leestip: 5 hardnekkige mythen over het Romeinse Rijk ontkracht

Om het uitgestrekte Romeinse Rijk beter te kunnen besturen, stelde keizer Diocletianus in 293 de Vierkeizerregering in: een bestuur met twee keizers en twee onder-keizers. Dit leidde tot een praktische verdeling van het rijk in een oostelijk en een westelijk deel.

De volgende grote verandering vond plaats in 330. Keizer Constantijn de Grote verplaatste de hoofdstad van Rome naar Constantinopel. De oude naam van die stad? Byzantion. Voor sommige historici markeert dat het begin van het Byzantijnse Rijk.

Leestip: Was de Romeinse keizer Caligula de wreedste leider ooit?

Een andere optie is 395, het jaar waarin keizer Theodosius I overleed. Toen werd het Romeinse Rijk echt opgesplitst. Zijn zoon Arcadius kreeg het oostelijke deel met Constantinopel in handen, Honorius het westelijke deel met Rome.

Weer anderen houden het op 476: de val van Rome. Voor het westelijke deel viel het doek, maar het oostelijke deel van het rijk bleef bestaan. Die voortzetting zou je ook als startpunt van het Byzantijnse Rijk kunnen nemen.

Waren de Byzantijnen echte Romeinen?

Dat roept de vraag op of Byzantijnen ‘echte Romeinen’ waren. Maar wat is een echte Romein? Het Romeinse Rijk spreidde zich op gegeven moment uit van Schotland tot aan Iran. In zo’n uitgestrekt rijk was de Romeinse identiteit niet uniform, maar afhankelijk van regio, taal en sociale klasse.

Leestip: Maakte Constantijn de Grote het christendom de staatsreligie van Rome?

Zo was de voertaal Latijn in het westen, maar Grieks in het oosten. Ook de steden zagen er fysiek anders uit. Waar de Romeinen in het westen veelal zelf de planologie van een stad voor hun rekening namen, bestonden oosterse steden al voordat ze werden geannexeerd door Rome. Voorbeelden daarvan zijn Antiochië en Efeze. Er waren duidelijke culturele verschillen tussen het oosten en het westen.

Het Byzantijnse Rijk besloeg door de eeuwen heen verschillende landen en regio’s. Op enig moment behoorden onder meer Griekenland, Albanië, Turkije, Libanon, Israël, Egypte en de Balkanlanden tot het imperium.

Toch noemden de inwoners zichzelf Romeins, ook na 476. Er waren Romeinse gouverneurs en ze hielden zich aan de Romeinse wet. Het leven ging in hun deel van het rijk gewoon door, daar veranderde de val van het westelijke deel niets aan. Ze bleven typisch Romeinse bouwwerken neerzetten, zoals badhuizen, aquaducten en amfitheaters. In dat opzicht kun je de Byzantijnen dus als echte Romeinen beschouwen.

Natuurlijk waren er ook veranderingen. De Byzantijnse bouwstijl werd bijvoorbeeld veel eclectischer dan de originele Romeinse. Een goed voorbeeld daarvan is de Hagia Sophia (zie foto bovenaan) in het huidige Istanbul, met zijn enorme koepels.

De val van het Byzantijnse Rijk

Voor de inwoners zelf bestond er dus helemaal geen scheiding tussen het Romeinse Rijk en het Byzantijnse Rijk. Ze beschouwden zichzelf gewoon als Romeins. Die lijn in het zand werd pas in de zestiende eeuw voor het eerst getrokken door de Duitse historicus Hieronymus Wolf (1516-1580).

Leestip: De gouden geschiedenis van de Daciërs

Hij opperde de term ‘Byzantijns’ om onderscheid te maken tussen het klassieke Romeinse Rijk waarin de focus op Rome lag en de middeleeuwse voortzetting ervan in het oosten. Wolf baseerde die naam op de voormalige naam van Constantinopel: Byzantion. Pas in de negentiende eeuw sloeg de term echt aan in de westerse wereld en sindsdien is hij blijven plakken.

Over het startpunt van het Byzantijnse Rijk wordt dus gedebatteerd, maar over de val zijn de meeste historici het wel eens. Die zette in toen de Ottomanen in 1453 Constantinopel veroverden. Zij stichtten een sultanaat dat uitgroeide tot een van de machtigste imperiums die Europa ooit heeft gekend: het Ottomaanse Rijk.

Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!