Van het Antiochië zoals het eruitzag tijdens het Romeinse Rijk is vrijwel niets meer over. Aardbevingen en invasies hielpen de oude stad om zeep, waardoor het vrijwel onmogelijk is om er archeologisch onderzoek te doen. ‘We moeten het vooral hebben van geschreven bronnen,’ vertelt hoogleraar oude geschiedenis Daniëlle Slootjes van de Universiteit van Amsterdam.

Wat kunnen we op basis van die bronnen over Antiochië (tegenwoordig de Turkse stad Antakya) zeggen?

Antiochië in de Romeinse tijd

Antochië kende een bloeiperiode in de Romeinse tijd, maar ook daarvoor was het al een welvarende handelsstad. ‘Het was een lange tijd een karavaanstad, waar mensen stopten op weg naar het Verre Oosten,’ vertelt Slootjes.

Omdat de stad al bestond toen de Romeinen die in 64 v.C. annexeerden, is het moeilijk om de echte Romeinse stempel in de stad terug te vinden. ‘In het westelijke deel van het rijk ontwikkelden de Romeinen zelf een stedenplan. De steden in het oosten waren al organisch gegroeid voordat de Romeinen kwamen.’

Aan het stadslandschap kon je dan ook niet zien dat Antiochië een Romeinse stad was. Waar merkten de inwoners van de stad het dan wel aan? ‘De aanwezigheid van een gouverneur bijvoorbeeld,’ vertelt Slootjes. ‘Rome stond in voor hun veiligheid. Ze moesten zich aan de Romeinse wet houden, maar konden er ook op terugvallen.’

Keizer Constantius zetelt in Antiochië

Antiochië ontwikkelde zich in de vierde eeuw als een echt machtscentrum binnen het Romeinse Rijk. Het was al de hoofdstad van de provincie Syria, maar door de komst van allerlei topambtenaren en militairen werd de stad nog belangrijker.

Tussen 335 en 350 ontving de stad jaarlijks hooggeëerd bezoek. Keizer Constantius II, de zoon van keizer Constantijn de Grote, nam er ’s winters zijn intrek. ‘In de zomer voerde hij oorlog, maar in de winter woonde hij in zijn residentie in Antiochië,’ vertelt Slootjes. ‘Het moet een heel bijzonder machtscentrum zijn geweest.’

Concurrentie met Rome en Constantinopel

De stad werd in de vierde eeuw niet alleen een politiek machtscentrum, maar ging ook op religieus vlak de competitie aan. Antiochië wilde zich profileren als de vijfde christelijke zetel van het Romeinse Rijk. ‘De stad concurreerde met Rome, Constantinopel, Jeruzalem en Alexandrië,’ vertelt Slootjes. En met succes. Antiochië mocht zichzelf bij het illustere rijtje voegen en kreeg een belangrijke bisschopszetel toegewezen.

De status van christelijke stad werd versterkt door de voltooiing van het Gouden Octogoon in 341, een grote kerk. Constantijn de Grote startte de bouw in 325 en zijn zoon Constantius II maakte hem af. Dat ging gepaard met enige controverse, want de kerk werd gebouwd op de plek waar eerst een tempel van Apollo stond. Net als in Efeze betekende de komst van het christendom het einde van de Griekse godenverering.

Het christelijke karakter van Antiochië werd nog krachtiger door de mythen die ontstonden rondom de apostel Petrus. Hij zou in Antiochië de eerste christelijke gemeenschap hebben gesticht en hebben gepreekt in een grot. Die bewuste grotkerk doet nu dienst als museum.

Het einde van Antiochië als Romeinse stad

Het Romeinse gezag in Antiochië verdwijnt zo rond de zevende à achtste eeuw. Er ontstond een overgang naar wat we nu het Byzantijnse Rijk noemen. Dit was het oostelijke deel van het Romeinse Rijk, dat in de vijfde eeuw uiteen was gevallen.

‘De systemen van de Romeinse gouverneurs zijn vanaf de zevende eeuw moeilijker te traceren,’ vertelt Slootjes. ‘Je kunt Antiochië dan niet echt meer Romeins noemen. Al zullen de inwoners zichzelf nog wel als Romeinen hebben gezien.’

Het ooit zo belangrijke christendom in de regio maakt steeds meer plaats voor een nieuwe wereldreligie: de islam. De hoofdstad van het Byzantijnse Rijk, Constantinopel, valt in 1453 in handen van de Ottomanen. Ook Antiochië wordt aan dit rijk toegevoegd. Op de ruïnes van de oude stad is het moderne Antakya gebouwd.

Een stad waar juist heel veel van bewaard is gebleven, is Pompeï. Dit zijn de vreemdste vondsten van Pompeï. En wat weten we Carthago, een van de grootste concurrenten van Rome?