God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland. Het is een bekende uitspraak, vaak toegeschreven aan de filosoof René Descartes, die onder de indruk was van de succesvolle Hollandse strijd tegen het water. Dankzij de aanleg van dijken en terpen konden moerassen en overstroomde vlakten vanaf de elfde eeuw worden drooggelegd; op de nieuwe stukken land werden dorpen en steden gebouwd. Maar niet al die woonplaatsen zouden de strijd tegen het water winnen.
De polders zouden kwetsbaar blijven: in de loop van de geschiedenis werden heel wat dorpen en steden verzwolgen door het zeewater. Zo telt de provincie Zeeland ruim 200 verdronken dorpen. De middeleeuwse stad Reimerswaal, ooit de op twee na grootste stad van Zeeland, is daar een van. Maar er zijn meer voorbeelden. We noemen er vijf.
1. Koudekerke
Koudekerke lag in het zuiden van het voormalige eiland Schouwen. Tussen 1475 en 1650 kreeg het eiland steeds vaker te maken met overstromingen, waardoor talloze dorpen door zee werden opgeslokt.
Leestip: De Watersnoodramp van 1953 was ‘een heel traumatische gebeurtenis’
Wanneer dijken beschadigd raakten en een dijkdoorbraak dreigde, werd er een zogenoemde inlaagdijk aangelegd. Deze lag verder landinwaarts, achter de bestaande dijk. Dorpen die tussen de oude en nieuwe dijk lagen, werden meestal opgegeven. Dat lot was ook Koudekerke beschoren.
Niet het complete dorp verdween onder water. De oude kerktoren, de Plompe Toren, staat nog altijd overeind. Het 23 meter hoge bouwwerk bevindt zich op een stukje land dat deels door de natuur is ingepolderd en nu als natuurgebied wordt beheerd.
2. Saeftinghe
Op de grens van Nederland en België, in Zeeuws-Vlaanderen, ligt het Verdronken Land van Saeftinghe. Tegenwoordig is dit natuurgebied het domein van de vogels, maar in de Middeleeuwen lagen hier meerdere dorpen.
Leestip: Was de Sint-Elisabethsvloed een van de grootste watersnoodrampen ooit?
Het dorp Saeftinghe ging in 1175 verloren door een stormvloed. In 1570 zette de Allerheiligenvloed, een van de grootste watersnoodrampen in de Nederlandse geschiedenis, het gebied bijna volledig onder water. Het ooit bewoonde landschap veranderde in een wildernis, en is tegenwoordig een staatsnatuurmonument.
3. Namen
Ook het verdronken dorp Namen lag in het Verdronken Land van Saeftinghe. Namen, niet te verwarren met de Belgische stad, is het decor van talloze volkslegenden.
Een daarvan vertelt hoe een boer op een dag een haring uit zijn waterput haalde, een teken dat de bodem was verzilt. Uit angst niet langer landbouw te kunnen bedrijven, verkocht hij zijn land snel door, zonder de nieuwe eigenaar te waarschuwen. Toen diezelfde boer later een haring ving, sprak de vis tot hem: Namen zou ten onder gaan. Niet lang daarna kreeg hij gelijk. Namen kwam onder water na de Kerstvloed van 1717.
4. Westenschouwen
Ook over Westenschouwen bestaan legenden die de ondergang zouden verklaren. Volgens een oude volksvertelling waren de vissers uit Westenschouwen rijk en hoogmoedig. Op een dag vingen ze een zeemeermin, die smeekte te worden vrijgelaten. In plaats daarvan sleepten ze haar aan wal, waarna haar echtgenoot een vloek uitsprak over het dorp.
Leestip: In Turkije verdwenen tientallen dorpen onder water door de aanleg van stuwmeren
In de zestiende eeuw verzandde de haven van Westenschouwen en raakten de vissers alles kwijt. Volgens de vertelling vond de zeemeermin een nieuw onderkomen in de Plompe Toren van het verdronken Koudekerke.
5. Valkenisse
Na Reimerswaal is Valkenisse waarschijnlijk het bekendste verdronken dorp van Zeeland. In 2001 kreeg de locatie een beschermde status en sindsdien is er uitgebreid archeologisch onderzoek gedaan naar het verdronken dorp. Valkenisse lag ten oosten van de Waarde op Zuid-Beveland, en was net als Reimerswaal geen kleine nederzetting. In het dorp was zelfs een kasteel.
Toegegeven, het kasteel was van bescheiden omvang in vergelijking met sommige andere Nederlandse kastelen. Vermoedelijk was Valkenisse een welvarende gemeente. Onderzoek naar restanten van latrines wijst erop dat de bewoners niet alleen vee aten, zoals varkens en runderen, maar ook luxe vogels, zoals pauwen, en wilde zwanen. Na een reeks overstromingen werd Valkenisse in 1682 voorgoed verlaten.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
