Het is een van de meest ontmoedigende legpuzzels ter wereld: 25.000 stukjes eeuwenoud perkament die samen de beroemde Dode Zeerollen vormen. Moeizaam proberen onderzoekers al decennialang de tweeduizend jaar oude fragmenten in elkaar te leggen. De meeste zijn in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw gevonden in elf grotten in de buurt van de plaats Qumran aan de oever van de Dode Zee.
Een team van Israëlische, Zweedse en Amerikaanse onderzoekers heeft nu geavanceerde genetische tests toegepast op het perkament dat van dierenhuiden is gemaakt. Hun bevindingen, die dinsdag in het tijdschrift Cell zijn gepubliceerd, tonen aan dat ten minste een deel van het materiaal waarschijnlijk uit andere delen van de regio en niet uit Qumran afkomstig is.
Ze suggereren ook dat de Judeeërs in die periode zich minder druk maakten over de precieze bewoordingen van oude religieuze teksten dan Joden en christenen in latere tijden.
Maar wat wetenschappers het meest opwindt, is het vooruitzicht om de verwarrende stukjes, waarvan sommige slechts een paar letters bevatten, met behulp van oud DNA te matchen.
“Er zijn heel veel fragmenten waarvan we niet weten waar ze horen. En als we de verkeerde stukjes aan elkaar leggen, kan dit van grote invloed zijn op de interpretatie van een rol,” zegt geneticus Oded Rechavi van de Universiteit van Tel Aviv, die aan het roer van het onderzoek stond.
Van twee even lange fragmenten werd bijvoorbeeld gedacht dat ze tot één manuscript uit het Bijbelboek Jeremia hoorden. Aan de hand van minuscule monsters van de stukjes heeft het team echter kunnen vaststellen dat ze niet bij elkaar horen. Zo is een fragment van schapenhuid gemaakt en het andere van koeienhuid.
“Een analyse van de tekst op deze stukjes uit Jeremia suggereert niet alleen dat ze van verschillende rollen afkomstig zijn, maar ook uit verschillende versies van het profetische boek,” aldus Noam Mizrahi, Bijbelgeleerde aan de Universiteit van Tel Aviv. “Het feit dat de rollen die wat tekst betreft het meest uiteenlopen ook van verschillende dierenhuiden zijn gemaakt, is een indicatie dat ze van verschillende plaatsen afkomstig zijn.”
De rollen werden geschreven tussen de tweede eeuw v.Chr. en de tweede eeuw n.Chr. Ze bevatten naast Bijbelteksten ook allerlei hymnen, gebeden en apocalyptische werken. De rollen waren verstopt in potten in grotten in de buurt van Qumran. Hier woonden vroeger leden van een ascetische Joodse sekte, de Essenen.
Archeologen dachten in eerste instantie dat de rollen waren geschreven door schriftgeleerden die in Qumran leefden. Veel geleerden denken nu echter dat het een verzameling documenten betreft die grotendeels in Jeruzalem en andere plaatsen in Judea zijn geschreven. (Lees hoe onderzoekers ontdekten dat de collectie Dode Zeerollen van een museum uit vervalsingen bestond.)
Op twee na zijn alle 26 geteste fragmenten van schapenhuid gemaakt. De onderzoekers konden zelfs de genetische handtekening van de verschillende schaapskuddes onderscheiden. Sommige teksten met dezelfde stijl bleken te zijn geschreven op de huiden van dieren met vergelijkbaar DNA.
“Er werd al getwijfeld aan het bestaan van een schrijverstraditie in Qumran en deze bevindingen lijken dat zeker te ondersteunen.” Dat zegt Sidnie Crawford, een Bijbelgeleerde aan de University of Nebraska-Lincoln die niet bij het onderzoek betrokken was. Door dergelijke ontdekkingen kunnen onderzoekers beter inzicht krijgen in de vele Joodse sekten in een woelig tijdperk waar een einde aan kwam toen de Romeinen een Joodse opstand neersloegen in 70 n.Chr.
Pnina Shor was het afgelopen decennium hoofd van de afdeling Dode Zeerollen van de Israel Antiquities Authority. Volgens haar is het DNA-onderzoek een aanvulling op de inspanningen van Israëlische en Duitse universiteiten om computeralgoritmen te maken waarmee de juiste locatie van alle fragmenten kan worden vastgesteld.
“Hierdoor kunnen we de puzzel op verschillende manieren proberen op te lossen,” voegt ze eraan toe. “En dit onderzoek is nog maar het begin.”
Andrew Lawler is journalist en schrijver en heeft voor National Geographic over controversiële uitgravingen onder Jeruzalem en de zoektocht naar de verdwenen kolonie van Roanoke geschreven.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
