Hondenbezitters denken vaak dat hun trouwe viervoeter bijzonder goed is in het aanvoelen van hun emoties. En dat beelden ze zich niet in. Uit een reeks nieuwe studies blijkt namelijk dat chemische signalen en aanwijzingen in het gedrag van mensen van directe invloed zijn op honden, waardoor honden niet alleen gevoelens als angst, opwinding of woede bij hun baasje kunnen onderscheiden maar zelf ook met deze gevoelens ‘besmet’ kunnen worden.

Zoals menselijke peuters naar hun ouders kijken om een idee te krijgen hoe ze op andere mensen en op hun omgeving moeten reageren, zo kijken honden vaak naar hun baasje om soortgelijke signalen op te pikken. Als het baasje een gevoel van kalmte en vertrouwen uitstraalt, beschouwt zijn of haar hond die omgeving ook als veilig en vertrouwd.

“De emotionele band tussen mensen en honden is het hart van die verstandhouding,” zegt Clive Wynne, professor in de psychologie en directeur van de Canine Science Collaboratory van de Arizona State University. “Honden zijn verbazingwekkend sociale wezens, dus worden ze snel aangestoken door onze warmte en ons plezier.” Maar het tegenovergestelde is ook waar: als het baasje gestrest of angstig is, kan ook zijn of haar hond gestrest en angstig worden.

Deze ‘emotionele besmetting’ tussen verschillende soorten, zoals psychologen het noemen, berust op psychologische en fysiologische factoren en op gedrag. In de afgelopen jaren is uit meerdere onderzoeken gebleken dat de overdracht van emoties wordt bepaald door een cocktail van factoren, waaronder het vrijkomen van bepaalde hormonen (zoals oxytocine) bij mensen, veranderingen in de lichaamsgeur van het baasje, de activering van belangrijke neuronen bij hond en baasje, en andere fysiologische factoren.

Lees ook: Honden kunnen omgevingsgeluid negeren, net als mensen op een feestje

Uit recent onderzoek blijkt ook dat de mate waarin een hond de emoties van zijn baasje oppikt, afhangt van de duur van hun relatie. Dat is vooral in deze tijden een belangrijke constatering, aangezien mensen en hun trouwe viervoeters gedurende de pandemie veel meer tijd met elkaar hebben doorgebracht.

Primitieve empathie

De emotionele band tussen mens en hond vertoont een breed scala, van honden en baasjes die elkaars gevoelens oppikken en begrijpen tot honden en baasjes die hun emoties onderling delen.

Zo is uit onderzoek gebleken dat honden gaan gapen als hun baasje gaapt, dat ze net als mensen een hogere cortisonspiegel krijgen als ze een baby horen huilen en dat ze reageren op emoties in het stemgeluid van hun baasje. Wanneer mensen en honden met elkaar omgaan of elkaar alleen maar aankijken, komt bij beide soorten de stof oxytocine vrij, een chemisch bestanddeel dat vaak als het ‘liefdeshormoon’ of ‘knuffelhormoon’ wordt aangeduid. De uitwerking van het hormoon is wel wat ingewikkelder dan de behoefte om iemand lief te hebben of te knuffelen, want de stof kan in sommige situaties vertrouwen en ruimhartigheid oproepen, maar in andere situaties jaloezie.

Wanneer baasjes en honden een band vormen, wordt “het vrijkomen van oxytocine gestimuleerd door oogcontact of sociale aanrakingen als aanhalen – en het werkt beide kanten op: van hond naar mens en van mens naar hond; het is als een zichzelf versterkende lus,” zegt Larry Young, professor in de psychiatrie en directeur van het Silvio O. Conte Center for Oxytocin and Social Cognition van de Emory University. “Om van emotionele besmetting te kunnen spreken, moeten honden in staat zijn de gevoelens van hun baasje te herkennen. Dat vereist aandacht, die door de oxytocine wordt opgeroepen. De stof zorgt ervoor dat de hersenen zich op sociale aanwijzingen richten.”

Honden vertonen ‘affectieve empathie’ jegens mensen die voor hen belangrijk zijn, een houding die omschreven kan worden als het vermogen om de gevoelens van iemand anders te begrijpen. En emotionele besmetting is een primitieve vorm van affectieve empathie die erop wijst dat de gevoelens in kwestie ook worden gedeeld. Tijdens een studie die in 2020 in het Canadese tijdschrift Journal of Experimental Psychology verscheen, bestudeerden onderzoekers de reactie van honden wanneer hun eigen baasje of een vreemdeling in hun huis deed alsof hij of zij lachte of huilde. De honden besteedden meer aandacht (door middel van visueel of fysiek contact) aan degene die leek te huilen dan aan iemand die leek te lachen.

Volgens Julia Meyers-Manor, assistent-professor in de psychologie aan het Ripon College in Ripon, Wisconsin, een medeauteur van die studie, vertoonden de honden een hoger stressniveau als het de vreemdeling was die huilde. “Elke vorm van empathie berust deels op wederzijdse besmetting met emoties,” legt zij uit. “In bepaalde opzichten is het erkennen van de gevoelens van een ander mens of dier een vrij complexe cognitieve taak, terwijl het direct meevoelen met de gevoelens van een ander mens of dier eenvoudiger is.”

Lees ook: Honden kunnen vroeg waarschuwen voor giftige chemicaliën in huis

Wanneer gevoelens tussen mensen worden gedeeld, komt dat vaak doordat mensen van nature geneigd zijn de gezichtsuitdrukkingen, houding en lichaamstaal van hun gesprekspartner onbewust te weerspiegelen. De kleine spierbewegingen die daarbij optreden, lokken in de hersenen de waargenomen (en nagebootste) emotie van de ander uit. Dat gebeurt door de activering van ‘spiegelneuronen’, hersencellen die actief zijn als iemand bijvoorbeeld glimlacht, maar ook als die persoon iemand anders waarneemt die glimlacht. Bij een waargenomen emotie zorgen spiegelneuronen voor gevoelens die niet zijn te onderscheiden van de opgeroepen emotie. Deze snelle vorm van nabootsing blijkt ook op te treden bij honden die met elkaar omgaan of spelen en kan ook een rol spelen als honden met mensen omgaan.

Meyers-Manor wijst erop dat als honden en mensen boos zijn, ze hun gezichtsspieren strak trekken, hun tanden op elkaar zetten en hun lichaam aanspannen. Dat betekent dat ze in elkaars gezelschap deze gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal onbewust kunnen weerspiegelen en uiteindelijk dezelfde emotie kunnen voelen als de ander. “Vanwege onze nauwe band met honden hebben we tijdens de evolutie het vermogen ontwikkeld om elkaars emotionele signalen op te pikken, iets wat bij andere dieren niet zo is,” zegt Meyers-Manor.

Jarenlang hebben onderzoekers aangenomen dat de mogelijkheid van emotionele besmetting als een soort overlevingsmechanisme diende toen de hond werd gedomesticeerd. Als honden in staat waren de gevoelens van hun baasje te lezen en te delen, dan zou er beter voor hen gezorgd worden. Maar in de laatste jaren zijn wetenschappers daar anders over gaan denken. Zo bleek uit een recente studie in het tijdschrift Scientific Reports dat het de nauwe band en de gedeelde ervaringen tussen een hond en zijn baasje zijn die verantwoordelijk zijn voor het vrijkomen van oxytocine tijdens de omgang. En uit een onderzoek dat in 2019 in het tijdschrift Frontiers in Psychology is verschenen, blijkt dat de emotionele besmetting tussen mensen en hun viervoeters toeneemt naarmate ze meer tijd in dezelfde omgeving doorbrengen.

Lichaamsgeur

Ook zintuiglijke ervaringen kunnen bij emotionele besmetting tussen mensen en honden een rol spelen. Volgens experts hebben honden een opmerkelijk vermogen om de gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal van mensen te lezen. Hoewel uit sommige onderzoeken is gebleken dat honden daarbij meer gericht zijn op emotionele aanwijzingen in de lichaamstaal van zowel soortgenoten als mensen dan op hun gezichtsuitdrukkingen, wijzen andere studies erop dat honden gezichtsuitdrukkingen op dezelfde manier verwerken als mensen. Zo bleek uit een onderzoek dat in 2018 in het tijdschrift Learning & Behavior verscheen dat honden met veranderingen in hun eigen gezichtsuitdrukking en hartslag reageren op zes verschillende emoties in het menselijk gezicht: woede, angst, tevredenheid, verdriet, verrassing en walging.

“We weten dat honden en mensen hun gedrag op elkaar afstemmen. Zo bootsen honden vaak de natuurlijke bewegingen van hun baasje na. Het feit dat ze hun emoties op elkaar afstemmen, is dus niet zo verrassend,” zegt Monique Udell, ethologe en assistent-professor dierwetenschappen aan de Oregon State University in Corvallis. “Honden bekijken ons zeer nauwgezet en reageren niet alleen op onze blik en lichaamstaal, maar ook op de geluiden die we maken en de geuren die we afgeven.”

Wat betreft geuren is uit onderzoek gebleken dat honden anders reageren op uitingen van ongemak, zoals huilen, of van tevredenheid, zoals lachen, dan op andere menselijke of niet-menselijke geluiden. Als honden verstorende of positieve geluiden van de kant van een mens horen, zijn ze meer geneigd om die persoon aan te kijken of hem of haar te benaderen.

“Honden kunnen lichaamsgeuren zeer goed herkennen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld diabetes bij mensen detecteren, en mogelijk ook epilepsie,” zegt Wynne. Tijdens een onderzoek dat in 2018 in het tijdschrift Animal Cognition verscheen, bedachten de onderzoekers een experiment waarbij labradors en golden retrievers werden blootgesteld aan geurmonsters van mensen die drie verschillende emotionele staten vertegenwoordigden: angst, tevredenheid en neutrale gevoelens. De onderzoekers riepen deze emoties bij mannelijke proefpersonen op en namen daarna geurmonsters van hun oksels. De geuren werden met behulp van een speciale verstuiver in een vertrek aangebracht, waar de honden in het bijzijn van hun baasje of van vreemdelingen vrij konden rondlopen. Als de honden aan de geur van angst werden blootgesteld, vertoonden ze zenuwachtiger gedrag en hogere hartslagen dan wanneer ze de geur van tevredenheid roken; ook waren de dieren in de aanwezigheid van die laatste geur geïnteresseerder in vreemdelingen.

Lees ook: Kunnen honden epileptische aanvallen bij mensen ruiken?

Wanneer honden menselijke emoties oppikken, “maken ze daarbij vaak gebruik van een cocktail van zintuigelijke signalen. Ze halen informatie uit visuele en auditieve aanwijzingen, uit hetgeen ze horen en misschien uit aanrakingen van iemand die zenuwachtig is,” zegt Marc Bekoff, emeritus-professor ecologie en evolutiebiologie aan de University of Colorado in Boulder en auteur van het boek A Dog’s World: Imagining the Lives of Dogs in a World Without Humans.

Hij wijst erop dat niet alle honden in psychologisch, fysiologisch en sociaal opzicht precies gelijk reageren. “Honden zijn ook individuen, dus moet je ze goed kennen,” zegt Bekoff. “Ik zeg altijd: je moet vloeiend zijn in hondentaal.” Volgens hem zouden hondenbezitters oog en oor moeten hebben voor wat hun hond ze wil vertellen met zijn gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal of als ze blaffen of andere geluiden maken.

In beide richtingen?

In het algemeen is het scala van emoties dat honden kunnen vertonen waarschijnlijk beperkter dan dat van mensen. “Ik denk niet dat de gevoelens van honden zeer complex zijn,” zegt Wynne. “Ze ervaren positieve primaire gevoelens als tevredenheid en opwinding, en negatieve gevoelens als angst en stress.” Maar buiten die reikwijdte is er nog veel onbekend over emoties bij honden. Een van de uitdagingen bij dit soort onderzoek is dan ook het feit dat honden nooit precies kunnen vertellen wat ze op een bepaald moment voelen.

Ook is niet duidelijk of mensen ook emoties van hun hond oppikken, aangezien er op dat vlak maar weinig onderzoek is verricht, hoewel sommige experts denken dat het zeer waarschijnlijk is. “Ik denk zeker dat mijn stemming kan verbeteren door de tevredenheid van mijn hond,” zegt Wynne, auteur van het boek Dog Is Love: Why and How Your Dog Loves You. Bekoff is het daarmee eens: “Ik denk dat wij emoties van onze hond kunnen oppikken. Soms is het gemakkelijker hun angst en stress over te nemen. Maar ook tevreden honden zijn goed te ‘lezen’, bijvoorbeeld als ze kwispelend en met vooruit gestoken in plaats van plat liggende oren op je af komen rennen.”

Lees ook: ‘Puppy-ogen’ evolueerden zodat honden met ons konden communiceren

Of ze nu zelf een hond bezitten of niet, mensen zijn zeer goed in het herkennen van positieve en negatieve emoties in de gezichtsuitdrukking van honden, deels omdat veranderingen in gezichtsuitdrukkingen die op specifieke emoties duiden bij zowel mensen als honden vergelijkbaar zijn, zo is uit onderzoek gebleken.

Een fenomeen dat erop wijst dat stress en spanning in beide richtingen besmettelijk kan zijn, is het gedrag van aangelijnde honden. Als jouw aangelijnde hond tijdens het uitlaten naar andere honden, mensen of auto’s blaft en gromt of ze zelfs bespringt, dan voel je je misschien opgelaten en gespannen, wat de angsten en spanningen bij je hond kan versterken. Dat kan voor de hond weer “een signaal zijn om het nogmaals te doen,” zegt Udell – kortom, een vicieuze cirkel.

Toch lijkt het erop dat het delen van elkaars emotionele ups en downs over het algemeen positief is, omdat het ons helpt een diepere band met onze hond te smeden. En het heeft ook voordelen als het om overleving gaat. “Terugdenkend aan je voorouders was het een kwestie van leven of dood dat jouw hond jou ergens voor kon waarschuwen, zodat je meteen kon reageren,” zegt Wynne. “Een alarmering die in beide richtingen werkt, is voor beide soorten wederzijds voordelig.”

Het delen van huis en haard, een leven, een gezin en activiteiten draagt bij aan de kwaliteit van de relatie tussen mens en hond. Het delen van elkaars emoties “helpt ons elkaar beter te begrijpen en draagt bij aan het onderhouden van een band die zich in de loop der tijd steeds verder ontwikkelt,” zegt Bekoff. “Als honden en mensen elkaars emoties delen, werkt dat als een sociaal bindmiddel” – als een krachtige lijm die ons vaak een leven lang verbindt.

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op nationalgeographic.com