Elizabeth Brown, een moeder van twee kinderen die even buiten Denver, Colorado, woont, stond voor een moeilijke beslissing toen de eerste vaccins tegen COVID-19 voor kinderen waren goedgekeurd. Haar 5-jarige zoontje had een aangeboren hartaandoening, waardoor het kind op 2-jarige leeftijd een riskante operatie had moeten ondergaan om te voorkomen dat hij zijn leven lang aan een verhoogd risico op hartontstekingen zou worden blootgesteld. Maar Brown wist ook dat enkele adolescente jongens na inenting met een vaccin tegen COVID-19 myocarditis hadden ontwikkeld, een ander soort hartontsteking.

“Toen ik las dat kinderen zonder cardiologische voorgeschiedenis na hun inenting myocarditis hadden ontwikkeld, was ik heel bezorgd,” zegt Brown. “In de media verschenen angstaanjagende berichten, waarin werd ingespeeld op de angst van ouders voor vaccinatie. Daarbij werd algemeen beschikbare informatie over de schade die COVID-19 kan aanrichten gewoon achterwege gelaten.”

Brown overlegde met de cardioloog van haar zoontje en dacht wekenlang na over de keuze die ze moest maken. Naarmate er meer informatie beschikbaar kwam, “kreeg ik meer vertrouwen in het vaccin,” zegt zij. Twee weken geleden werd haar zoontje met een eerste dosis ingeënt.

Veel kinderartsen en -cardiologen zijn ontstemd over het feit dat er zoveel meer aandacht is besteed aan het gevaar van myocarditis – een zeldzame bijwerking van mRNA-vaccins tegen COVID-19 bij volwassenen – dan aan de levensreddende voordelen van deze vaccins. Ook vinden ze dat sommige artsen het gevaar van COVID-19 voor kinderen bagatelliseren. Anderzijds hebben twee leden van de adviesraad van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA), die onlangs toestemming verleende aan een vaccin voor kinderen tussen de vijf en elf jaar, openlijk betwijfeld of alle kinderen ingeënt zouden moeten worden voordat er meer onderzoek is gedaan naar het risico op myocarditis.

Deze gemengde signalen hebben bij ouders verwarring en ongerustheid gezaaid. Hoewel in de VS inmiddels ruim één miljoen kinderen tussen de vijf en elf zijn ingeënt, leven er nog altijd twijfels bij een aanzienlijk deel van de Amerikaanse ouders, zo bleek uit een landelijke opiniepeiling. Volgens de peiling van de Kaiser Family Foundation, die kort vóór de FDA-toelating van het Pfizer-vaccin voor jonge kinderen werd gehouden, wilde één op de drie ouders liever “nog afwachten” voordat ze hun kinderen lieten inenten. Zo’n 27 procent van de ouders wilden hun kinderen meteen laten inenten, terwijl 30 procent zeiden dat ze dat sowieso niet zouden doen.

Lees ook: Dit heeft de WHO geleerd over de oorsprong van COVID-19

Maar een overzicht van vijftien artikelen in wetenschappelijke tijdschriften, publicaties van gezondheidsautoriteiten en interviews met tien kinderartsen en -cardiologen schetst een geruststellend beeld van de veiligheid van COVID-19-vaccins voor kinderen. Het optreden van myocarditis na vaccinatie is zeldzamer en de symptomen doorgaans milder dan de hartaandoeningen die door COVID-19 zelf kunnen worden veroorzaakt, waaronder inflammatoir multisysteemfalen bij kinderen (MIS-C; ‘multisystem inflammatory syndrome in children’), zegt Matthew Elias, kindercardioloog aan het Children's Hospital of Philadelphia. MIS-C is een ernstige aandoening die twee tot zes weken na een acute besmetting met SARS-CoV-2 kan optreden en bij ongeveer één op de 3200 besmette kinderen wordt geconstateerd, ook als de infectie zelf mild of zelfs asymptomatisch is geweest. Bij MIS-C kunnen talloze organen ontstoken raken, waaronder het hart, de longen, de nieren, de hersenen, de huid, de ogen en de spijsverteringsorganen. Volgen de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) is bij ruim 5500 kinderen in de VS sinds het begin van de pandemie MIS-C geconstateerd, hoewel experts vrezen dat het werkelijke aantal gevallen hoger ligt.

“Uit de pediatrische ziekenhuispraktijk blijkt dat bij patiënten van alle leeftijden het risico op hartproblemen als gevolg van COVID-19 in het algemeen hoger is dan op de ontwikkeling van myocarditis als gevolg van vaccinatie,” zegt Frank Han, kindercardioloog van OSF Healthcare in Centraal-Illinois. Net als Elias denkt Han dat de meeste gevallen van myocarditis als gevolg van vaccinatie mild zijn en “niet leiden tot een significante aantasting van de hartfunctie of van het vermogen van het hart om de bloeddruk in stand te houden.”

Andere soorten myocarditis

In het algemeen verwijst de term ‘myocarditis’ naar een ontsteking van het hartspierweefsel die volgens Elias tot allerlei symptomen van meer of minder ernstige aard kan leiden, van een zeer lichte pijn op de borst tot hartfalen. Maar er bestaan meerdere soorten myocarditis, waarvan er drie met COVID-19 in verband worden gebracht: myocarditis door de eigenlijke besmetting met het SARS-CoV-2-virus, door MIS-C als gevolg van COVID-19 en door een vaccin.

De myocarditis die tijdens een COVID-19-besmetting optreedt, onderscheidt zich niet van de ‘gewone’ myocarditis die kindercardiologen ook bij andere virale infecties dan COVID-19 constateren. Maar dit ‘klassieke’ type komt vaker voor bij volwassenen met COVID-19 en doet zich zelden voor bij kinderen die door COVID-19 ziek zijn geworden.

Wat bij kinderen veel vaker voorkomt, is myocarditis als gevolg van MIS-C of hartaandoeningen als gevolg van MIS-C die doen denken aan myocarditis. De verwarring over het aantal gevallen van myocarditis bij kinderen met COVID-19 komt deels voort uit de omschrijving van de hartaandoeningen die bij dat syndroom optreden: aangezien MIS-C zo nieuw is, is nog niet duidelijk of die symptomen ook als myocarditis aangeduid moeten worden.

De meeste kindercardiologen zijn het er wél over eens dat de hartaandoeningen die bij MIS-C optreden, ernstiger zijn dan de symptomen van myocarditis als gevolg van inenting.

Hoewel bijna alle kinderen die door MIS-C last hebben gekregen van hartaandoeningen, naderhand zijn hersteld, zijn de gevolgen op lange termijn nog niet duidelijk. Volgens Jacqueline Szmuszkovicz, een kindercardiologe van het hartinstituut van het Children’s Hospital Los Angeles die is gespecialiseerd in MIS-C, ontwikkelen sommige kinderen met MIS-C later een aneurysma van de kransslagader, een aandoening waarbij de kransslagader teveel uitzet. Hoewel het om zeldzame gevallen gaat, kunnen zulke aneurysma’s dodelijk zijn. Omdat deze kinderen ook in de toekomst een verhoogd risico op een aneurysma lopen, moeten ze volgens Han ook langdurig worden gevolgd, waarschijnlijk tot op volwassen leeftijd. Van belang is dat zulke aneurysma’s alleen bij MIS-C zijn opgetreden en niet bij myocarditis als gevolg van inenting.

Daarentegen blijkt uit het verslag van een van de eerste gevallen van myocarditis na vaccinatie, dat begin juni werd gepubliceerd, dat de patiënt in kwestie slechts milde klachten had, een beeld dat bij onderzoek van latere gevallen nog eens werd bevestigd. Daarbij waren pijn op de borst en kortademigheid de meest voorkomende klachten, soms vergezeld van koorts.

Deze patiënten werden met ibuprofen tegen de pijn behandeld en kregen soms ook steroïden of het medicijn IVIG, dat de immuunafweer versterkt. Ze lagen doorgaans maar een paar dagen in het ziekenhuis, vooral ter observatie. Volgens Su hoeven de meeste tieners die na hun inenting myocarditis ontwikkelen eigenlijk niet te worden opgenomen, maar omdat het om een geheel nieuw syndroom gaat, zijn artsen extra voorzichtig.

Lees ook: Ouderen hebben mogelijk het minst aan COVID-19-vaccin

Volgens Elias is het ziektebeeld voor de betrokken ouders niettemin heel verontrustend. De leden van twee gezinnen met wie National Geographic sprak, beschreven hoe angstaanjagend het was om mee te maken hoe hun tienerzonen met pijn op de borst werden opgenomen en na thuiskomst maandenlang geen zware lichamelijke activiteiten konden verrichten. “Als we het over milde klachten hebben, hebben we het natuurlijk niet over de stress die ouders ondergaan als hun kind in het ziekenhuis ligt,” benadrukt Elias.

Vergelijking van risico’s

Veel ouders willen graag dat het risico op myocarditis als gevolg van een besmetting met Sars-CoV-2 wordt vergeleken met het risico op myocarditis als gevolg van inenting. Maar volgens experts is dat lastig.

Volgens Jennifer Su, hoofd hartfalen en cardiomyopathie van het Children’s Hospital Los Angeles, doen zich om te beginnen elk jaar slechts drie gevallen van myocarditis op 100.000 kinderen voor die niets met COVID-19 te maken hebben. Toch denken onderzoekers dat bij kinderen onder de zestien jaar met COVID-19 het risico op myocarditis 36-maal hoger ligt dan bij hun gevaccineerde leeftijdgenoten. Volgens haar vertoonde ongeveer de helft van de kinderen die zij voor MIS-C heeft behandeld een verslechterde hartfunctie die deed denken aan myocarditis. En uit onderzoek onder 255 patiënten met MIS-C is gebleken dat 75 procent van deze groep symptomen van myocarditis vertoonden.

Het aantal gevallen van myocarditis na vaccinatie varieert naar leeftijd en sekse, waarbij adolescente jongens het hoogste risico’s lopen. Uit een onderzoek naar ruim vier miljoen adolescenten tussen de 12 en 17 jaar die een dosis van een mRNA-vaccin hadden gekregen, bleek dat het risico op het ontwikkelen van myocarditis na vaccinatie bij jongens 1 op de 16.000 bedroeg, en bij meisjes 1 op de 115.000.

Tot nu toe zijn er geen gevallen bekend van kinderen onder de twaalf (de leeftijdsgroep met het hoogste risico op MIS-C) die na vaccinatie myocarditis hebben ontwikkeld. In het tot dusver grootste en meest rigoureuze onderzoek naar het optreden van myocarditis na inenting, dat werd uitgevoerd door een groep Israëlische universiteiten en overheidsinstellingen, werden jongens in de leeftijd van 16 tot 19 als de groep met het hoogste risico ingeschat: bij één op de 6637 gevaccineerden in deze leeftijdsgroep werd na een tweede dosis myocarditis geconstateerd.

Er zijn nog veel vragen over het optreden van myocarditis na vaccinatie, en de CDC blijft nieuwe gevallen volgen en onderzoeken. Ondanks diverse hypotheses is nog niet duidelijk waarom alleen adolescente jongens zo’n verhoog risico lijken te lopen. Daarnaast is niet bekend of er ook genetische risico’s bestaan, of het risico afneemt als er lagere doses worden gebruikt en via welk mechanisme het vaccin de ziekte veroorzaakt. Onduidelijk is ook of het kleine aantal patiënten met deze aandoening ook op langere termijn gevolgen zal ondervinden.

Uit het tot nu toe gepubliceerde onderzoek is gebleken dat bijna alle adolescenten geheel herstellen, maar Michael Portman, hoofd cardiovasculaire kinderziekten en onderzoek van het Children’s Hospital in Seattle, maakt zich zorgen over hartontstekingen die drie maanden later opdoken op MRI-scans van een aantal patiënten die na hun inenting myocarditis hadden ontwikkeld. De symptomen zouden na nog eens drie maanden weer verdwenen kunnen zijn, maar “dat is nog niet duidelijk”, zegt Portman. Volgens hem “moeten we uitzoeken wat er op langere termijn gebeurt.” Ook Elias vindt het nog te vroeg voor de conclusie dat later optredende ontstekingen van het hartweefsel, die hij in een aantal gevallen heeft gezien, vanzelf zullen verdwijnen. Hij wijst er wel op dat deze gevallen slechts een kleine fractie uitmaken van het totaal aantal gevallen van myocarditis na inenting.

Lees ook: Zo weten we wanneer er een vaccin tegen COVID-19 is

“Laat ik heel duidelijk zeggen dat we bij patiënten veel meer hartaandoeningen en ernstiger hartafwijkingen aantreffen als gevolg van COVID-19 zelf dan bij mensen die zijn gevaccineerd,” zegt Elias.

Afgezien daarvan is het volgens Daniel Freeman, een kinderneuroloog uit Austin, Texas, niet juist om alleen aandacht voor myocarditis te hebben en andere uitwerkingen van het virus te negeren. Hij wijst erop dat één op de vier kinderen die aan COVID-19 is overleden, geen onderliggende aandoeningen had. Ook moet rekening worden gehouden met uitwerkingen die de ziekte op lange termijn met zich mee kan brengen (‘long Covid’), waaronder de neurologische gevolgen die hij heeft geconstateerd.

Bovendien berust het gevaar van MIS bij kinderen op het feit dat bijna alle organen van het lichaam aangetast kunnen worden. Zestig tot zeventig procent van de kinderen met MIS-C belanden op de intensive care, en twee procent van deze groep komt te overlijden. Daarentegen komen kinderen met verschijnselen van myocarditis na inenting zelden op de intensive care terecht en zijn er tot dusver geen adolescenten aan deze symptomen overleden.

Afgezien van MIS-C is COVID-19 in het algemeen ook ernstiger voor kinderen dan de griep. Niet alleen belanden kinderen met COVID-19 vaker in het ziekenhuis en moeten vaker aan de beademing, maar de gemiddelde ziekenhuisopname van deze patiënten is ook langer. Sinds het begin van de pandemie is COVID-19 verantwoordelijk geweest voor 1,7 procent van het totaal aantal sterfgevallen van alle kinderen in de leeftijdsgroep van vijf tot elf jaar.

De kans dat een kind door myocarditis na inenting schade op lange termijn zal oplopen, is “gewoon oneindig klein vergeleken met het risico om ernstig ziek te worden door COVID-19,” zegt Su. “Helaas denk ik dat het in deze fase van de pandemie niet gaat om de keuze tussen vaccineren of niet vaccineren, maar tussen vaccineren en ziek worden door COVID-19.”

Brown, de moeder uit Colorado die haar 5-jarige zoontje met een aangeboren hartaandoening liet inenten, accepteert dat er “aan alles een risico kleeft.” Eerder al hadden zij en haar man gekozen voor een zeldzaam risico op korte termijn, een operatie, om hun zoontje te behoeden voor de risico’s op langere termijn, namelijk een heel leven waarin de kans op endocarditis, een levensbedreigende ontsteking van het hartvlies, heel groot zou zijn.

“Het vaccin heb ik als hetzelfde probleem gezien,” zegt Brown. “We namen een ongelooflijk klein risico op korte termijn, namelijk potentiële complicaties als gevolg van de inenting, om een risico op lange termijn te voorkomen: de onvoorspelbare en mogelijk levensveranderende uitwerking van ernstige COVID-19.”

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com