‘De leeftijd waarop kinderen voor het eerst pijn kunnen voelen, is onbekend.’ Dat was de conclusie van een onderzoek naar pijn uit 1968. Inderdaad, 1968. Dat baby’s überhaupt pijn konden voelen, werd door de medische wetenschap lange tijd ontkend, met als gevolg dat we tot in de jaren tachtig kinderen onverdoofd op de operatietafel legden. Waar kwam dit foutieve idee vandaan?

Vroege vormen van pijnstilling

Je denkt misschien dat anesthesie een betrekkelijk moderne uitvinding is, maar dat is niet helemaal waar. Al in de oudheid probeerde men van alles om pijn draaglijk te maken. Zo beschrijft de beroemde arts Hippocrates dat een mengsel van alruin (Mandragora officinarum) in wijn de pijn verlicht tijdens een chirurgische ingreep.

Leestip: Hoe zag de tandheelkunde in de Middeleeuwen eruit?

De effecten daarvan stonden natuurlijk in schril contrast met latere uitvindingen. Een belangrijke doorbraak was ether, dat je verkrijgt door alcohol in zwavelzuur te verhitten bij 140 graden. In 1847 werd dit verdovende middel voor het eerst in Nederland gebruikt tijdens een operatie, met succes.

Maar alle doorbraken ten spijt, voor kinderen waren deze pijnverdovende middelen niet weggelegd. Want dat hadden ze toch helemaal niet nodig? Oude ideeën over wie wel en geen pijn konden voelen, zijn door een moderne bril bekeken behoorlijk schokkend.

Kinderen voelen geen pijn

Van vrouwen werd gedacht dat zij juist bijzonder veel pijn voelden, terwijl kinderen, dieren en mensen van kleur alleen primitieve reflexen zouden vertonen, zonder daar echt iets bij te voelen. Opvallend genoeg ontstond die opvatting pas in de negentiende eeuw. In de Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd dacht men nog dat kinderen juist méér pijn voelden dan volwassenen.

Leestip: Hoe hield de VOC haar bemanning gezond?

Dat we daar vanaf 1800 zo radicaal anders over zijn gaan denken, komt deels door de evolutietheorie van Darwin. Hij zag kinderen als minder-geëvolueerde wezens, met minder-ontwikkelde breinen dan volwassenen. Aan te vroeg geboren kinderen werd daarom helemaal een onvermogen om pijn te voelen toegeschreven. Hun brein was nog niet af.

Wetenschappelijke methode

Ironisch genoeg speelde ook de ontwikkeling van de wetenschappelijke methode een belangrijke rol, met name de zogeheten nulhypothese. Daarin ga je ervan uit dat een effect (in dit geval pijn) niet bestaat, en probeer je die veronderstelling met experimenten te verwerpen.

Omdat een baby niet kan vertellen dat hij pijn heeft, was het voor onderzoekers vrijwel onmogelijk om hun eigen nulhypothese te ontkrachten. Conclusie? Het is onbewezen dat baby’s pijn hebben. Dat ze de pijnrespons van een kind door de bril van een volwassene bekeken, stonden ze niet bij stil.

Wat ook meespeelde was de overtuiging dat kinderen zich hun eventueel pijnlijke operatie toch niet zouden herinneren. Waarom zou je de pijn dan voorkomen?

Verdoven is moeilijk

Sowieso was verdoving een heel nieuwe vorm van medische wetenschap. In Nederland werd de anesthesie pas na de Tweede Wereldoorlog een serieus vakgebied, met een eigen opleiding. Het was ook niet zo eenvoudig om iemand veilig onder narcose te brengen – en dat gold helemaal voor kinderen. Zeker in de beginjaren van de anesthesie zijn er talloze mensen per ongeluk voorgoed ingeslapen.

Leestip: Deze 5 medicijnen uit het verleden deden meer kwaad dan goed

Omdat het risico op hartfalen erg groot was onder jonge kinderen die onder narcose gingen, was het zelfs tot in de jaren tachtig gebruikelijk om hen onverdoofd te opereren, ondanks dat steeds meer mensen aan de bel trokken dat kinderen wel degelijk iets voelden.

Wetenschappers die pijn onder kinderen onderzochten in 1987, schreven dat het ‘begrijpelijk is dat sommige anesthesiologen er nog steeds voor kiezen om te vroeggeboren baby’s te “verdoven” met spierverslappers’. Ook vastbinden was een gebruikelijke methode. Gelukkig werd in datzelfde jaar het onverdoofd opereren van baby’s eindelijk moreel onjuist verklaard.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!