Voordat het Suezkanaal in Egypte bestond, waren schepen genoodzaakt om de Kaaproute te nemen als zij van de Atlantische Oceaan naar de Indische Oceaan wilden varen. Ze moesten om het Afrikaanse continent heen, via Kaap de Goede Hoop.
Die reis is minstens tien dagen en duizenden kilometers langer, afhankelijk van de bestemming. Bovendien is deze zuidelijke route aanzienlijk gevaarlijker: door stormen, een verraderlijke zeebodem en druk scheepsverkeer werd Kaap de Goede Hoop in de loop van de geschiedenis een van de beruchtste scheepskerkhoven.
Veel schepen verongelukten op de Kaaproute
‘De kaap was gedurende honderden jaren een plek waar schepen verongelukten,’ vertelt maritiem archeoloog Bruno Werz, hoofd van het African Institute for Marine and Underwater Research in Kaapstad. ‘Het is duidelijk gevaarlijker om die route te nemen.’
Werz en andere onderzoekers deden uitgebreid onderzoek (2021) naar scheepsrampen voor de kust van zuidelijk Afrika. Ze schatten dat er minstens tweeduizend scheepswrakken in de Zuid-Afrikaanse wateren liggen, gemiddeld één per kilometer kustlijn. Veel daarvan zijn restanten uit de tijd van de Europese ontdekkingsreizen; de stille getuigen van noodlottige pogingen om India en Azië te bereiken.
Een van de oudst bekende schepen, internationaal bekend als het ‘Soares wreck’, was het eerste van honderden zestiende-eeuwse Portugese schepen die te pletter sloegen op de Zuid-Afrikaanse rotsen tijdens hun tochten over de Atlantische Oceaan van en naar kolonies in het oosten.
Een ander schip waar nu nog steeds onderzoek naar wordt gedaan is het VOC-schip de ‘Haarlem’, dat in 1647 in de Zuid-Afrikaanse Tafelbaai verging. De nederzetting die de overlevenden stichtten was de voorloper van het huidige Kaapstad.
Stormkaap
De regio zou zijn naam te danken hebben aan zijn historie van zware weersomstandigheden. In 1488 probeerde de Portugese ontdekkingsreiziger Bartolomeu Dias India te bereiken tijdens een tocht rond het zuidelijkste puntje van Afrika. Volgens een verhaal waarin feit en fictie niet meer van elkaar te scheiden zijn, zei hij bij terugkomst in Portugal tegen de toenmalige koning Johan II dat de weersomstandigheden rond de kaap zo heftig waren, dat hij die de Cabo das Tormentas, oftewel Stormkaap, had gedoopt.
De koning, die er niet bij was toen de stormen het schip van Dias geselden, was zo tevreden met het resultaat van de reis van Dias dat hij het bevel gaf om de kaap te hernoemen tot Kaap de Goede Hoop, vanwege de hoopvolle vooruitzichten op handel met India.
Inschattingsfout
Duizenden scheepskapiteins zouden de optie van Dias waarschijnlijk beter hebben gevonden. Uit statistieken blijkt dat ook in de moderne tijd meer schepen zijn vergaan rond de kaap dan op de meeste plekken op open zee. In 1911, een jaar voordat de Titanic zonk in de Grote Oceaan, dacht de bemanning van het passagiersschip SS Lusitania (niet te verwarren met de RMS Lusitania die zonk in de buurt van Ierland) de vuurtoren op het zuidelijkste puntje van het continent te hebben bereikt, terwijl ze in werkelijkheid bij die van Kaapstad voer. Het schip maakte een te scherpe bocht en liep aan de grond. In de jaren daarvoor hadden tientallen andere schepen ook al een soortgelijke inschattingsfout gemaakt. Om die reden werd de vuurtoren verder naar het zuiden geplaatst.
In 1942 liep het Amerikaanse transportvaartuig SS Thomas Tucker tijdens zijn eerste vaart aan de grond voor Kaappunt. De restanten van het wrak liggen in een gebied dat bekend staat als Shipwreck Trail. In 1965 raakte een Nederlands transportschip vol drank in de problemen. De kapitein wist het schip nog richting de wal te sturen om de vracht te redden. En zelfs in 1994 nog brak een groot platform met een hijskraan los van de Franse sleepboot en dreef af naar de rotsen. Het gevaarte was te groot om te redden en werd verlaten.
De Roaring Forties
De heftige weersomstandigheden rond het schiereiland van de Kaap worden veroorzaakt door een zuidelijke stroming die zich over de hele aardbol voordoet vanaf de veertigste breedtegraad. Deze wind, die zo ver naar het zuiden bijna ongehinderd door enige landmassa kan razen, verschafte de regio de eeuwenoude bijnaam de ‘Roaring Forties.’ Dat wordt alleen nog maar erger wanneer de schepen verder zuidwaarts varen, richting de ‘Furious Fifties’ en de ‘Screaming Sixties.’
In de loop van de geschiedenis is die wind een zegen of een vloek geweest voor zeelieden, afhankelijk van hun bestemming. Zo konden schepen voortgestuwd door de harde wind op topsnelheid oostwaarts over de Grote Oceaan racen. Maar de terugreis kon weken of soms maanden duren. En na een lange reis op open zee kon de wind door een plotseling opduikende landmassa als Kaap de Goede Hoop (of Kaap Hoorn in Zuid-Amerika) vreemde capriolen uithalen, en schepen van hun koers brengen.
Steeds minder schepen vergaan bij Kaap de Goede Hoop
Tegenwoordig zinken er veel minder schepen in de buurt van Kaap de Goede Hoop dan in voorgaande eeuwen. Toen het Suezkanaal in 1869 was voltooid, leverde dit een veiligere, kortere en goedkopere route op voor de grootste schepen en schepen die waardevolle vracht vervoerden.
En meer in het algemeen hebben verschillende factoren bijgedragen aan de veiligheid op gevaarlijke wateren, zoals gps-navigatie, weersberichten en geautomatiseerde ankersystemen. Sommige schepen beschikken zelfs over een dynamisch positioneringssysteem, waarbij gesynchroniseerde motoren voorkomen dat een schip op drift raakt.
Toch komen scheepsongevallen nog steeds voor, bijvoorbeeld door menselijke fouten of door onverwachte weersomstandigheden. In 2003 vervoerde het vrachtschip Sealand Express 33 containers (een piepkleine fractie van de lading van meer dan 10.000 containers die de grotere schepen tegenwoordig vervoeren).
Het vrachtschip liep aan de grond op een zandbank in de buurt bij Kaapstad nadat het in een heftige storm van zijn anker was geslagen. Het incident werd toegeschreven aan de trage reactie van de bemanning. Het ongeval vond in augustus plaats, toen de winter met zijn uitzonderlijk harde windkracht op het zuidelijk halfrond tegen zijn einde liep. Het stormseizoen begint in maart.
Daniel Stone is redacteur bij National Geographic. In 2022 kwam zijn boek SINKABLE uit, over de fascinerende wereld van scheepswrakken en de jacht naar het beroemdste wrak van allemaal.
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op nationalgeographic.com.
