Je moet niet vreemd opkijken als je tijdens een bezoek aan de voormalige universiteitsbibliotheek van Coimbra (Portugal) opeens gepiep of gekras hoort. Grote kans dat de bewakers wakker zijn geworden: in de nacht is de bibliotheek namelijk het domein van vleermuizen.
Barokke bibliotheek
Biblioteca Joanina is een van de mooiste bibliotheken van Europa. De bouw werd voltooid in 1728 en het barokke interieur wordt bepaald door boekenkasten die twee verdiepingen hoog reiken, indrukwekkend houtsnijwerk, rijkversierde balkons, gouden sierlijsten, wapenschilden en marmeren details.
De collectie zelf is minstens zo indrukwekkend. In totaal herbergt de bibliotheek bijna 60.000 boeken, die naar eigen zeggen ‘het beste vertegenwoordigen van wat er tussen de vijftiende en achttiende eeuw in Europa werd gedrukt’.
Om al die monumentale boeken te beschermen tegen invloeden van buitenaf is het pand gebouwd als een kluis, met buitenmuren van ruim twee meter breed. Vocht, schimmel en temperatuurschommelingen zijn funest voor de delicate manuscripten, maar de bibliotheek heeft ook last van insecten die zich voeden met papier.
Leestip: Van perkament tot kettingbibliotheek: de fascinerende geschiedenis van het boek
De boekenkasten zijn daarom gemaakt van dicht eikenhout, dat vanwege de aanwezigheid van looizuur van nature goed bestand is tegen insecten, maar het echte wapen komt in de vorm van natuurlijke plaagbestrijders: vleermuizen.
Boekenwurmen
Al zo’n tweeënhalve eeuw leven er twee kolonies vleermuizen in de bibliotheek van Coimbra om ongedierte te bestrijden: de gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) en de Europese bulvleermuis (Tadarida teniotis). Dit zijn kleine vleermuissoorten die gek zijn op ‘boekenwurmen’ – insecten die zich tegoed doen aan de eeuwenoude boeken. Een effectieve en natuurlijke manier om de kwetsbare boeken te beschermen.
Of de vleermuizen zich op eigen initiatief in de bibliotheek hebben gevestigd of dat iemand ze daar bewust heeft neergezet is niet bekend. Opgesloten zitten ze in ieder geval niet: de bibliothecarissen laten ’s nachts ramen open zodat ze naar buiten kunnen vliegen om bijvoorbeeld te drinken. En toen de grote houten deuren in 2015 werden vervangen liet men kieren en openingen expres open zodat de vleermuizen ongehinderd naar binnen en buiten kunnen vliegen.
Leestip: 10 tips voor een bezoek aan Sintra, het sprookjesdorp in Portugal
Wanneer de vleermuizen precies hun intrede deden is niet bekend, maar aangenomen wordt dat ze er al sinds de achttiende eeuw zijn. Toen liet men namelijk speciale leren doeken uit Rusland overkomen om de tafels ’s nachts te beschermen tegen uitwerpselen, iets dat nog steeds tot de taken van de bibliothecarissen behoort. Elke avond worden de kostbare tafels afgedekt met deze lappen om te voorkomen dat ze worden aangetast door vleermuispoep, en elke ochtend worden eventuele ongelukjes direct weggeveegd.
Vleermuizen spotten
Vleermuizen zijn nachtdieren en laten zich zelden overdag aan bezoekers zien, maar met een beetje geluk kun je ze aan het eind van de dag wel horen. Zo tegen sluitingstijd heb je de meeste kans om er eentje in de bibliotheek te spotten. Daarnaast organiseert de Universiteit van Coimbra in de zomermaanden speciale rondwandelingen waarbij je na zonsondergang een kijkje mag nemen in de bibliotheek.
Mocht je de vleermuizen tijdens die gelegenheid niet in Coimbra spotten, dan kun je een paar honderd kilometer zuidelijker nog een poging doen, bij de enige andere bibliotheek ter wereld die aan deze vorm van ongediertebestrijding doet. Want ook in de achttiende-eeuwse bibliotheek van het Nationaal Paleis van Mafra (bij Lissabon) staan ’s nachts vleermuizen op de wacht.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
