Een carrière als plantkundige lijkt misschien niet avontuurlijk, maar voor Jeanne Baret was zeilend onderzoek levensgevaarlijk én baanbrekend. In 1766 vertrok ze op expeditie naar de Grote Oceaan om nieuwe plantensoorten te verzamelen. Omdat vrouwen aan boord niet waren toegestaan, vermomde Baret zich als man. Zo werd ze de eerste vrouw die een reis rond de wereld voltooide.

Van boerenmeisje tot botanicus

Baret werd in 1740 geboren in het kleine dorpje La Comelle, in het Franse Bourgondië. Als dochter van landarbeiders leek ze niet voorbestemd voor een toekomst in de wetenschap, maar al op jonge leeftijd had ze een opvallende interesse in alles wat met natuur en planten te maken had. In haar dorp stond ze bekend om haar biologische kennis: ze wist precies waar bepaalde soorten groeiden en welke geneeskrachtige werking ze hadden.

Leestip: Amelia Earhart: de eerste vrouw die solo de Atlantische Oceaan overvloog

Na verloop van tijd vond Baret werk als dienstmeid in het huishouden van de natuuronderzoeker Philibert Commerson. Daar hielp ze hem bij het verzamelen en ordenen van planten, maar hun samenwerking werd al snel persoonlijker. Na de dood van Commersons vrouw in 1762 raakte Baret zwanger, en het paar verhuisde samen naar Parijs.

Een verboden reis op zee

In Parijs zette Commerson zijn carrière in de plantkunde voort, en in 1766 kreeg hij de kans van zijn leven. Koning Lodewijk XV keurde een expeditie goed om de handelsmogelijkheden van Frankrijk te verkennen. Commerson werd aangesteld als expeditiebotanicus, met de opdracht om nieuwe plantensoorten te verzamelen en de natuur in kaart te brengen.

Wil je niets missen van onze verhalen? Volg National Geographic op Google Discover en zie onze verhalen vaker terug in je Google-feed!

Commerson mocht tijdens de reis een assistent meenemen, en Jeanne was de logische keuze. Ze was niet alleen zijn wetenschappelijk medewerker, maar ook zijn verpleegster. De expeditieleiding zou dat echter nooit toestaan: op Franse marineschepen golden strenge regels, en vrouwen waren verboden om aan te sluiten.

Samen bedachten ze een plan: Jeanne zou zich als man vermommen om toch mee te kunnen. In mannenkleding, met haar borsten strak ingebonden, verscheen ze de avond voor vertrek aan de kade, samen met een groep andere mannen die zich aanmeldden om deel te nemen aan de expeditie. Commerson deed alsof hij haar niet kende en stelde ‘Jean’ aan als zijn knecht.

Baret vermomd als man

Hoewel de eerste stap van haar plan moeiteloos verliep, was de reis allerminst zonder gevaar. De expeditie zou drie jaar duren, en Jeanne leefde dicht op de rest van de bemanning van het schip L’Étoile. Als haar ware identiteit aan het licht kwam, riskeerde ze een zware straf.

Leestip: Ibn Battuta: de grootste reiziger uit de Middeleeuwen die bijna niemand kent

Al snel deden geruchten de ronde dat scheepsknecht ‘Jean’ in werkelijkheid een vrouw was. Om haar verhaal geloofwaardiger te maken, beweerde Jeanne dat ze een eunuch was: ze zou gevangen zijn genomen door Ottomaanse troepen en daarbij zijn gecastreerd.

Enkele maanden later stond Jeanne voor een nieuwe beproeving. Volgens de maritieme traditie moesten zeelieden die de evenaar overstaken deelnemen aan de zogeheten ‘Neptunusceremonie’: een vernederend ritueel waarbij ze volledig gekleed overboord werden gehangen en met afval werden bekogeld. Uit angst om haar geheim prijs te geven, weigerde Jeanne haar kleren uit te trekken en hield ze haar vuile uniform aan.

Aan land in onbekende werelden

Toen de L’Étoile de Uruguayaanse stad Montevideo bereikte, kon Baret eindelijk aan het werk. Omdat Commerson door beenzweren aan boord moest blijven, trok zijzelf het veld in om planten te verzamelen. Ook in Rio de Janeiro en Patagonië deed ze onderzoek en hielp ze Commerson met het ordenen van hun vondsten.

Wanneer precies werd ontdekt dat Jeanne in werkelijkheid een vrouw was, blijft onzeker. Volgens het dagboek van de expeditieleider, Louis-Antoine de Bougainville, gebeurde het toen het schip aanmeerde op Tahiti. Hij schreef dat Jeanne direct werd omringd door eilandbewoners die riepen dat ze een vrouw was.

Leestip: Christine de Pisan: deze middeleeuwse schrijfster maakte zich hard voor vrouwenrechten

Over dit verhaal bestaat twijfel, omdat het Bougainville en zijn bemanning vrijpleit van schuld. In andere, grimmigere verslagen zou Jeanne in 1768 op Papoea-Nieuw-Guinea zijn ontmaskerd, en mogelijk seksueel aangevallen door enkele zeelieden.

De eerste vrouw die de wereld rondvoer

Na haar ontmaskering moest Jeanne tijdens de rest van de expeditie grotendeels in haar hut blijven. Toen de L’Étoile aankwam op Île de France, het huidige Mauritius, bleven zij en Commerson achter bij een oude bekende. Daar verbleef het paar drie jaar en ondernam Jeanne botanische tochten naar Madagaskar en Réunion.

In 1773 overleed Commerson, waardoor Jeanne alleen achterbleef. Een jaar later trouwde ze met de Franse onderofficier Jean Dubernat en keerde ze terug naar Frankrijk. Na acht jaar op reis was Jeanne Baret de eerste vrouw ter wereld die een volledige reis rond de wereld had voltooid. Ze stierf in 1807, maar haar prestatie zou pas eeuwen later de erkenning krijgen die ze verdiende.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!