Op veel plekken in de wereld verkiezen mensen een scheut water boven de wc-rol, maar in Nederland en België kunnen we ons een leven zonder toiletpapier lastig voorstellen. Maar waar komt dit gebruik vandaan? Archeologen en antropologen hebben behoorlijk wat vuil werk moeten verrichten om die vraag te beantwoorden.
Romeinse sponzen en kiezels
Wie in de openbare latrines van het oude Rome zijn behoefte deed, gebruikte daarna een tersorium (zie foto onderaan), een stok met daaraan een spons die in water met azijn of zout was gedrenkt. Het hulpmiddel komt geregeld aan bod in Romeinse literatuur, onder meer in een nietsontziende passage uit een brief van de filosoof Seneca aan de Romeinse functionaris Lucilius. Daarin noemt Seneca de zelfmoord van een Germaanse gladiator, die een stok met daaraan een spons – ‘gewijd aan de laagste vormen van gebruik’ – diep in zijn keel stak om te voorkomen dat hij in de arena ten prooi zou vallen aan de wilde dieren.
De eenvoudige tersorium werd alom gebruikt. ‘De vraag is echter: was het ding bedoeld om jezelf mee af te vegen of om er de latrine mee schoon te maken?’ zegt archeologe Jennifer Bates, postdoctoraal onderzoeker van het Penn Museum, onderdeel van de University of Pennsylvania.
Daar zijn archeologen nog niet helemaal over uit. Wel troffen ze veel voorbeelden aan van pessoi (‘kiezels’), een eenvoudig ‘toiletpapier’ uit de Griekse en Romeinse Oudheid. Deze kleine, ovale of ronde, stukjes gebroken aardewerk werden gevonden in de ruïnes van oud-Griekse en oud-Romeinse latrines. De veegstenen worden zelfs genoemd in de Talmoed en vereeuwigd op een 2700 jaar oud drinkvat met een afbeelding van een gehurkte man die de stenen gebruikt.
Bamboe stok om mee schoon te maken
Een andere creatieve oplossing voor het afvegen van de billen werd in 1992 opgegraven langs de oude zijderoute in het noordwesten van China. Op een plek waar mensen ooit hun behoeften deden, ontdekten archeologen zeven ‘schoonmaakstokken’: lange stokken van bamboe of hout die in vodden waren gewikkeld.
De vodden rond de tweeduizend jaar oude stokken waren bedekt met een substantie die deed denken aan menselijke ontlasting. Onderzoek naar de uitwerpselen wees uit dat ze parasieten bevatten die in de menselijke darmen worden aangetroffen.
Eerste vormen van wc-papier
Ook op het gebied van toiletpapier was China zijn tijd vooruit. Onderzoekers vermoeden dat de vondst van henneppapier (een papiersoort die te grof was om op te schrijven) in de tombe van de tweede-eeuwse keizer Han Woedi erop wijst dat dit product in het toilet werd gebruikt.
In 1393 werd rijstpapier voor toiletgebruik op grote schaal geproduceerd voor de Chinese keizerlijke familie. Maar het zou nog tot 1857 duren voordat toiletpapier in de westerse wereld werd gefabriceerd als massaproduct. In dat jaar bracht de uitvinder Joseph Gayetty zijn nieuwe product ‘J.C. Gayetty’s Medicated Paper for the Water Closet’ op de markt, in een poging Amerikaanse billen te behoeden voor de ongemakken van krantenpapier, maïskolven en andere zelfbedachte hulpmiddelen.
