SÃO PAULO, BRAZILIË - Het lichaam van Sandro werd pas een maand na zijn dood gevonden.
Dankzij zijn halsband, die met een zendertje was uitgerust, konden onderzoekers zijn stoffelijke resten opsporen in een gebied binnen het Braziliaanse gedeelte van de Pantanal met de naam Passo do Lontra (‘Otterspas’). Ze hadden het volwassen mannetje al bijna een jaar lang gevolgd toen het zendertje in mei aangaf dat het dier zich niet langer verplaatste.
Een expeditie naar een van ’s werelds grootste tropische wetlands vereist zorgvuldige voorbereiding, dus was het pas in juni dat de onderzoekers op pad konden gaan om uit te zoeken wat er was gebeurd. Wat ze aantroffen, was schokkend.
Terwijl ze het signaal van Sandro’s zendertje op de landerijen van een van de duizend veehouderijen in de regio volgden, vonden ze een andere dode jaguar in het gras, ditmaal zonder halsband.
Slechts vijftig meter verderop vonden ze Sandro, wiens halsband nog intact was.
Op geen van beide jaguars waren tekenen van geweld te bespeuren. Niets wees erop dat ze in een gevecht verwikkeld waren geweest en hun kadavers vertoonden geen kogelwonden.
“Het waren twee gezonde jaguars, die vlak bij elkaar zijn gestorven,” zegt Antonio Carlos Csermak jr., dierenarts en onderzoeker van Reproduction 4 Conservation (Reprocon), de groep die de jaguars volgde. “Het begon ons te dagen dat de dieren misschien waren vergiftigd.”
Lees ook: Jaguars redden door vrienden te worden met locals
Toen de onderzoekers de plek drie dagen later opnieuw bezochten, samen met de federale politie en agenten van het Braziliaanse Istituto Brasileira do Meio Ambiente e dos Recursos Naturais Renováveis (IBAMA), dat toeziet op de naleving van de federale milieuwetgeving, konden ze de GPS-locatie opsporen waar Sandro voor het laatst enige tijd had doorgebracht, waarschijnlijk om te eten. Een kleine honderd meter van de andere dode jaguar lag een dode koe. En overal rond het karkas lagen nog eens zeventien andere dode dieren: 14 gieren, 2 caracara’s (een roofvogelsoort) en een savannevos.
Csermak en zijn collega’s wisten al sinds enige tijd dat veeboeren die ontstemd waren over het feit dat hun vee door jaguars werd gedood, soms landbouwgif gebruikten om dat probleem uit de wereld te helpen. Wanneer de boeren een van hun veedieren dood aantroffen, besprenkelden ze het karkas met gif, in de veronderstelling dat de jaguar naar zijn prooi zou terugkeren en ervan zou eten. (Lees ook waarom steeds meer wilde dieren in Afrika worden bedreigd door vergiftiging met landbouwgif.)
De pesticiden die in dit geval vermoedelijk zijn gebruikt, bevatten een actief bestanddeel genaamd carbofuran, een neurotoxine die zó sterk is dat het gebruik ervan in Brazilië, Canada, de EU, Australië en China is verboden of sterk aan banden gelegd; in de VS mag het middel niet op voedselgewassen worden gebruikt. Het team van Reprocon en de Braziliaanse autoriteiten vermoedden al dat het gif over de grens van Brazilië met Paraguay en Bolivia werd gesmokkeld, die dwars door de Pantanal loopt en amper wordt bewaakt. Maar ditmaal hadden ze de bewijzen voor zich liggen.
Dankzij het zendertje wisten ze zeker dat het om Sandro ging en konden ze weefselmonsters nemen – potentiële bewijzen in een strafzaak. Het is voor het eerst dat de federale politie en IBAMA onderzoek doen naar de vergiftiging van jaguars in de Pantanal.
Lees ook: Het krimpende rijk van de jaguar
Geschat wordt dat ongeveer de helft van de 170.000 jaguars die nog in het wild leven, in Brazilië zijn te vinden. Met een populatie van circa tweeduizend exemplaren is de Pantanal een van gebieden met de hoogste concentratie jaguars ter wereld.
Op de Rode Lijst van de IUCN wordt de jaguar vanwege zijn in aantallen teruglopende populatie aangeduid als ‘gevoelig voor uitsterving.’ Door de toenemende ontbossing als gevolg van menselijke activiteiten als de veehouderij worden de roofdieren bedreigd door het verlies of de verbrokkeling van hun habitat, wat het voor jaguars lastiger maakt om succesvol te paren. Een kleiner verspreidingsgebied betekent ook dat de grote katten minder prooidieren kunnen vinden en daardoor hoe toevlucht nemen tot het doden van vee om te overleven. Als dat gebeurt, gebruiken veeboeren vaak alle mogelijk middelen om dat te voorkomen.
Renato Raizer maakte deel uit van het Reprocon-team toen de groep Sandro van zijn halsband met zendertje voorzag. En hij was er ook bij toen de onderzoekers het karkas van de jaguar ontdekten. Hij is een veeboer die de afgelopen twaalf jaar samen met zijn vader de rundveehouderij van de familie leidt. Hij benadrukt dat hij nooit een jaguar zou doden, ook al raakt hij elk jaar zo’n vijftig stuks vee kwijt door aanvallen van de roofdieren. (Klauwsporen op de nek van een koe en bijtsporen in de schedel zijn de kenmerkende aanwijzingen voor een aanval van een jaguar.)
“We kunnen er niet zoveel aan doen,” zegt hij. “Als je een kleine boerderij hebt, kun je misschien een hek neerzetten waarachter je het vee ’s nachts binnenhoudt. Maar wat kun je doen als je 1000, 2000, 15.000, 80.000 stuks vee hebt? Dan neem je gewoon je verlies. Het is weliswaar mijn vee, maar het is ook het land van de jaguars.”
Maar niet iedereen denkt er zo over. Het gebied van grasland waar de kadavers van Sandro en de andere dieren werden ontdekt, was voordat het voor de veehouderij werd bestemd een geliefde toeristische trekpleister. Mensen uit de hele wereld kwamen naar de Passo do Lontra in de hoop een glimp van een jaguar in het wild op te vangen. En dat gebeurde ook vaak. De ligging van het gebied, aan de rivier de Miranda, betekende dat dit stuk land meer jaguars aantrok dan andere ranches in de regio.
Gian Peralta, een natuurgids, huurde de veehouderij van 2012 tot 2019, waarna het bedrijf door de huidige eigenaar werd overgenomen. In zijn tijd liep de veehouderij goed, zegt hij. Hij placht er elke dag twee à drie jaguars te spotten. Soms kon hij ze lokken met behulp van een apparaatje dat de lokroep nabootst van jaguars die op zoek zijn naar een paarpartner. Op andere momenten had hij het apparaatje niet nodig, want dan kon hij de dieren duidelijk zien uitrusten op de rivieroever.
Lees ook: Het verschil tussen een luipaard en jaguar
Vorig jaar merkte hij voor het eerst dat er iets niet in de haak was.
“Toen ik over de onverharde weg liep waar vaak jaguars oversteken, zag ik niet langer de afdrukken van hun klauwen in het zand,” vertelt Peralta.
Peralta werkt nog altijd in de omgeving en gebruikt de rivier de Miranda als vanouds als transportroute. Hij zegt dat hij nu op z’n hoogst één jaguar per dag ziet en dat er dagen voorbijgaan zonder dat hij het roofdier spot.
Toen hij de ranch in 2019 verliet, bond hij de voormalige eigenaar op het hart zijn bedrijf niet te verkopen aan iemand die de landerijen voor de veehouderij wilde gebruiken, maar de man volgde zijn raad niet op. Toen Peralta van de dood van de jaguars hoorde, wist hij meteen dat ze op die ranch waren gedood.
Nadat er in de media over het voorval was bericht, kwam de geruchtenmolen op gang. Sommige bewoners en veeboeren vertelden nog negen andere dode jaguars te hebben gezien op de landerijen waar Sandro was gevonden. Anderen hadden het over zeven dode jaguars.
Tegen de tijd dat de federale politie met een huiszoekingsbevel aan een onderzoek op de ranch begon, was het 5 augustus, bijna twee maanden nadat de jaguars waren ontdekt. Omdat er uitgebreid over de zaak was bericht, wisten de landeigenaren en werknemers van de veehouderij dat de politie onderweg was, zegt Claudinei Santin, de ambtenaar die het onderzoek leidt.
De politie vond geen aanwijzingen voor andere dode dieren op de veehouderij en niets wees op de aanwezigheid van pesticiden met het bestanddeel carbofuran. De agenten namen mobiele telefoons van de beheerder en de huurder van de ranch (volgens Santin de hoofdverdachte in de zaak) in beslag.
Ook een huiszoekingsbevel voor de woning van de hoofdverdachte, in Campo Grande, leverde niets op. De politie kon de verblijven van de twee werknemers van de huurder niet doorzoeken, want zij werkten inmiddels op een andere ranch, in een afgelegen gedeelte van de Pantanal waar de politie moeilijk kan komen.
Analyses van de weefselmonsters van de twee jaguars zijn nog gaande, hoewel bij deze tests volgens de federale politie waarschijnlijk geen carbofuran zal worden aangetroffen, gezien de staat van ontbinding waarin de dierkadavers zich bevonden toen ze werden ontdekt. Maar de politie is er zeker van dat de dieren zijn vergiftigd.
“Vanwege de dode insecten op het koeienkarkas en de verspreiding van de dode dieren op de locatie – hoe kleiner het dier, hoe dichter het bij het karkas was gestorven – is het forensische team van de federale politie tot de slotsom gekomen dat de dieren zijn gestorven door het eten van het vergiftigde kadaver,” aldus een verklaring van de instantie.
Terwijl het om de eerste keer gaat dat de vergiftiging van een jaguar officieel wordt onderzocht, is de politie zich volgens Santin inmiddels bewust van “soortgelijke voorvallen op andere ranches in de zuidelijk Pantanal van deze staat [Mato Grosso do Sul].”
Het moedwillig doden van een beschermd dier en de import en het gebruik van verboden landbouwbestrijdingsmiddelen kunnen samen een gevangenisstraf van vijf jaar opleveren.
Lees ook: Deze dames nemen het op tegen stropers – en winnen
“Het grootste probleem dat we bij het onderzoek naar dit soort gevallen hebben, heeft te maken met de afstand, uitgestrektheid en afgelegenheid van de ranches in de regio en de moeilijke toegankelijkheid ervan,” zegt hij. “In dit geval ziet u dat we de vergiftiging en dood van deze dieren alleen hebben kunnen vaststellen omdat een van jaguars in de gaten werd gehouden met behulp van een halsband met GPS-zender.”
Voor anderen, onder wie Raizer, dienen de halsbanden een breder doel dan alleen het onderzoek naar wildcriminaliteit. Ze kunnen ook afschrikkend werken en ervoor zorgen dat veeboeren (die rechtszaken willen vermijden) de dieren niet langer vergiftigen.
Wildlife Watch is een onderzoeksjournalistiek project van de National Geographic Society en National Geographic Partners, met speciale aandacht voor wildcriminaliteit en de uitbuiting van wilde dieren. Lees hier meer artikelen van Wildlife Watch en kom meer te weten over de missie van de National Geographic Society op natgeo.com/impact. Stuur tips, commentaren en verhaalideeën naar NGP.WildlifeWatch@natgeo.com.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in het Engels op nationalgeographic.com
