Voor velen staat Tweede Kerstdag 2004 in het geheugen gegrift. Een tsunami bij het Indonesische eiland Sumatra veroorzaakte een reeks krachtige golven richting alle kustgebieden langs de Indische Oceaan. De schade: 250.000 menselijke slachtoffers en miljoenen gewonden en daklozen. En ook nu dreigt het gevaar van dit natuurgeweld, na een aardbeving van 8,8 op de schaal van Richter voor de kust van het Russische schiereiland Kamtsjatka. Maar wat is een tsunami? En hoe breng je jezelf in veiligheid bij een tsunami?

Hoe ontstaat een tsunami?

Een tsunami is een extreem krachtige, vaak hoge golf – of een serie golven – die een kuststrook overspoelt. Soms worden tsunami’s veroorzaakt door een vulkaanuitbarsting of aard- of ijsverschuiving nabij de kust. Of, in zeer uitzonderlijke gevallen, door een meteorietinslag.

De meeste tsunami’s ontstaan echter als gevolg van een zeebeving: een aardbeving op de zeebodem. Maar niet elke zeebeving veroorzaakt een tsunami. Daarbij is het van belang hoe de betreffende aardplaten bij zo’n beving op de zeebodem ten opzichte van elkaar bewegen.

Leestip: Een tsunami zal dit Noorse dorp van de kaart vegen. Hoe zit dat?

Zo kunnen langs elkaar schuivende aardplaten wel tot een zeebeving leiden, en toch geen tsunami in gang zetten. Dat vergt namelijk een sterke verticale schokbeweging vanaf de zeebodem, die in één klap voldoende water omhoogstuwt. De schokgolf die vervolgens ontstaat, verplaatst zich vanaf het epicentrum van de zeebeving in alle richtingen.

Wat is het gevaar van een tsunami?

Met zo’n zeebeving als startpunt ligt in een tsunamigolf veel meer energie opgeslagen dan in een losse windgolf. De zogeheten waterbeweging vindt bij een tsunami plaats tot op de zeebodem, terwijl een windgolf slechts aan het zeeoppervlak merkbaar is. Waar windgolven een snelheid bereiken tot 40 kilometer per uur, kan een tsunami zich onder de zeespiegel verplaatsen met snelheden tot maar liefst 1000 kilometer per uur.

Met de kust in zicht neemt door de ondieper wordende zeebodem weliswaar de snelheid van de tsunami af, maar de kracht en hoogte ervan niet. Integendeel. Bereikt de tsunami eenmaal de kust, dan breekt de tsunami en rollen krachtige uitlopers landinwaarts. Met alle desastreuze gevolgen van dien.

Waar komen tsunami’s voor?

Het woord tsunami, een samenvoeging van tsu (‘haven’) en nami (‘hoge golf’), komt uit het Japans. En dat is geen toeval. Dit Aziatische land ligt namelijk in de Grote Oceaan, waar tsunami’s veel voorkomen, net als in de Indische Oceaan. Door de vele breuklijnen langs de randen van deze oceanen is de kans op aard- en zeebevingen – en dus tsunami’s – een stuk groter dan bijvoorbeeld in de Atlantische Oceaan.

Het idee van een allesverwoestende watermuur is angstaanjagend. Zeker in ons laaggelegen landje. Maar in Nederland en België hoeven we ons over tsunami’s gelukkig geen zorgen te maken (over tornado’s evenmin, alhoewel de kans daarop wel iets groter is): nabijgelegen breuklijnen zijn er niet en de Noordzee is te ondiep.

Wat was de grootste tsunami ooit?

Het antwoord op deze vraag hangt af van de gehanteerde definitie. En of je uitgaat van waarnemingen en wetenschappelijke metingen in de meer recente geschiedenis, of van geologisch onderzoek waaruit blijkt dat er in een ver verleden ooit een gigantische tsunami moet hebben plaatsgevonden.

Leestip: Wat is de Ring van Vuur?

Voor de hoogste tsunami in de moderne geschiedenis moeten we terug naar 9 juli 1958. In het plaatsje Lituya Bay (Alaska) vindt een grote aardbeving plaats met een magnitude van 7,8. De daaropvolgende aardverschuiving laat miljoenen kubieke meters rots in de nabijgelegen fjord storten. Het gevolg? Een tsunami van maar liefst 520 meter hoog.

Wat moet je doen bij een tsunami?

De kans is klein, maar mocht je onverhoopt een tsunami voor je kiezen krijgen, zijn deze zaken volgens het Rode Kruis van levensbelang:

  • Ga zover mogelijk en zo hoog mogelijk landinwaarts. Bevind je je op het water, dan geldt het omgekeerde: hoe verder in zee, hoe veiliger.
  • Luister naar de lokale radio voor het laatste nieuws.
  • Volg altijd de instructies op van lokale autoriteiten.
  • Geldt er een officiële tsunamiwaarschuwing? Evacueer direct, volgens de tsunami-evacuatieroute. Deze staat in veel tsunamigebieden aangegeven met bordjes.
  • Neem bij eventuele evacuatie huisdieren mee. Ben jij onveilig, dan zijn zij dat ook.
  • Ga pas terug als de autoriteiten dat zeggen. Een tsunami komt soms in golven en kan uren duren.
  • Check voordat je op reis gaat naar een risicogebied altijd het reisadvies van Buitenlandse Zaken. Zet hun noodnummer in je telefoon: +31 247 247 247.

Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!