In de negentiende eeuw ontdekte de Britse bioloog Alfred Wallace dat de fauna in het westen van Indonesië sterk verschilde van die in het oosten. Zo trof hij op het eiland Bali compleet andere diersoorten aan dan op Lombok. Vreemd, zo dacht hij. De eilanden liggen immers slechts 24 kilometer bij elkaar vandaan.
Een jarenlange studie naar diersoorten in Azië en Australië volgde. Het bracht hem ertoe een denkbeeldige grenslijn te trekken door Zuidoost-Azië die de Aziatische en Australische fauna van elkaar scheidde. Deze grens zou later bekend worden als de Wallacelijn.
Maar wat is de Wallacelijn precies? En hoe komt het dat bepaalde diersoorten aan de ene kant van de lijn overvloedig aanwezig zijn, terwijl ze aan de andere kant in kleine aantallen voorkomen of volledig ontbreken?
Wat is de Wallacelijn?
De Wallacelijn is een denkbeeldige lijn tussen de Aziatische fauna in het westen en de Australische fauna in het oosten. De lijn loopt dwars door Indonesië, tussen Borneo en Sulawesi (Celebes) en tussen Bali en Lombok.
Leestip: Dit prehistorische aapje stak de Atlantische Oceaan over – maar hoe?
De Wallacelijn wordt vaak beschouwd als de grens tussen Azië en Oceanië. Zo kom je in het westen onder meer tijgers, neushoorns, olifanten en orang-oetans tegen en in het oosten buideldieren en cloacadieren. De Wallacelijn is overigens niet de enige grens in de regio: iets zuidoostelijker vind je ook de lijn van Weber en de Lydekkerlijn, die een vergelijkbare grens markeren als de Wallacelijn.
Bewijs voor de evolutietheorie
Alfred Wallace stelde vast dat natuurlijke selectie verantwoordelijk was voor het ontstaan van nieuwe soorten. Daarmee kwam hij tot dezelfde conclusie als Charles Darwin 20 jaar eerder. Omdat Darwin zijn evolutietheorie nog niet had gepubliceerd, was Wallace niet op de hoogte van het werk van zijn tijdgenoot.
Tijdens zijn reizen naar de Amazone en Zuidoost-Azië tussen 1840 en 1860 zocht Wallace naar bewijs voor de evolutietheorie – en dat vond hij. Zo ontdekte hij dat aan weerszijden van rivieren en bergketens vaak verschillende dieren leefden, zelfs als het klimaat vergelijkbaar was.
Hij stelde terecht dat fysieke barrières een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van nieuwe soorten: wanneer een populatie door omstandigheden in tweeën wordt gesplitst, ontwikkelen beide groepen zich in een andere richting, afhankelijk van de leefomstandigheden. Was de Wallacelijn dan zo’n onoverkomelijke fysieke barrière?
Verklaring voor de Wallacelijn
Een verklaring voor de Wallacelijn gaat terug tot de laatste ijstijd, zo’n 110.000 tot 12.000 jaar geleden. De continenten Azië en Oceanië zijn op dat moment nog met elkaar verbonden door een keten van eilanden. Het water tussen de Aziatische eilanden is ondiep, terwijl het water tussen de Aziatische en Australische eilanden juist zeer diep is.
Leestip: Wat veren ons vertellen over de evolutie van vogels
Wallace stelde dat de ondiepe wateren tijdens de ijstijd droog kwamen te liggen, waardoor de eilanden met elkaar verbonden raakten. In de diepe troggen tussen de Aziatische en Australische eilandengroepen bleef echter water staan, waardoor er nooit een landbrug heeft kunnen ontstaan. Voor veel diersoorten vormde deze waterbarrière een grens die niet kon worden overbrugd, waardoor de natuurlijke selectie beperkt bleef tot beide kanten van de grens.
Inmiddels weten wetenschappers ook waarom het water daar dieper is: het gebied ligt in de Ring van Vuur, op de grens van twee tektonische platen.
Een nieuwe denkbeeldige lijn?
In 2020 ontdekten onderzoekers van de University of Queensland (Australië) dat op Kersteiland – duizend kilometer ten westen van de Wallacelijn – een groot deel van de fauna Australische roots heeft, terwijl je er eigenlijk alleen soorten met een Aziatische oorsprong verwacht.
De dieren zijn waarschijnlijk overgekomen op ontwortelde bomen of vegetatievlotten die zijn meegevoerd door een grote oceaanstroom, een verklaring die ook geldt voor de fauna op Madagaskar. De onderzoekers pleiten daarom voor een herziening van de lijn.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
