Wist je dat niet elke rivier vroeg of laat uitmondt in zee of een oceaan? Sommige verdwijnen onderweg, opgeslokt door woestijnen, moerassen of zoutmeren. Deze zogeheten endoreïsche rivieren eindigen hun reis op het land. Ze brengen leven op onverwachte plekken, maar zijn ook kwetsbaar voor uitdroging door waterwinning en klimaatverandering. Dit zijn vijf verhalen over rivieren met een bijzonder einde.
1. De Okavango in zuidelijk Afrika
Een van de bekendste voorbeelden is de Okavango in zuidelijk Afrika. Deze rivier ontspringt in Angola en stroomt zuidwaarts naar Botswana, waar hij opdroogt in de uitgestrekte leegte van de Kalahariwoestijn. Hier vormde zich de grootste binnenlandse delta ter wereld, en een van de biodiverste ecosystemen op aarde: de Okavangodelta, te zien op de foto bovenaan.
Leestip: Deze eilanden bestaan niet meer. Waardoor verdwenen ze?
De jaarlijkse overstroming, die duizenden kilometers verderop begint als regenval, vult het moerasgebied met een golf van leven. Maar helaas staat dit kwetsbare ritme onder druk: zowel klimaatverandering als waterwinning in Angola bedreigen de stroming van deze rivier.
2. De Amu Darja en Syr Darja in Centraal-Azië
Eeuwenlang voedden de rivieren Amu Darja en Syr Darja het Aralmeer in Centraal-Azië, ooit een van de grootste meren op aarde. In de twintigste eeuw werd hun water echter massaal afgetapt voor katoenteelt tijdens de Sovjetperiode. Het Aralmeer kromp hierdoor tot een fractie van zijn oorspronkelijke oppervlakte en veranderde in een stoffige vlakte vol zout en pesticiden.
Leestip: Het water raakt op in Centraal-Azië – een fotografe laat zien wat dat betekent
Nog altijd wordt een groot deel van het water in deze twee rivieren gebruikt voor landbouwirrigatie, drinkwatervoorziening en elektriciteitsopwekking. De Amu Darja en de Syr Darja bereiken sinds de jaren zestig van de vorige eeuw nog maar zelden het Aralmeer. Hierdoor ontstond op deze plek een nieuwe woestijn: de Aralkum.
3. De Jordaan in het Midden-Oosten
Ook de Jordaan bereikt nooit de open zee. Deze rivier eindigt in de Dode Zee, wat eigenlijk een meer is – en het laagste punt op aarde. De hoeveelheid water in de rivier is tegenwoordig minder dan een tiende van wat het ooit was. Dit heeft alles te maken met waterwinning door Israël, Jordanië en Syrië.
Het waterniveau van de Dode Zee daalt jaarlijks gemiddeld met meer dan een meter. Dit komt niet alleen door de beperkte watertoevoer vanuit de Jordaan, maar ook door verdamping en de 'lekkende' transformbreuklijn waarop het meer ligt. Door het wegtrekkende water ontstaan steeds meer zinkgaten in de onderliggende steenzoutlagen.
4. De Tarim in China
De rivier Tarim is met ruim tweeduizend kilometer de langste binnenlandse rivier in China en eindigt in de Taklamakanwoestijn. Gevoed door smeltwater uit het Tiensjangebergte vormt het een zeldzame levensader in een van de droogste gebieden ter wereld. Maar ook hier slinken de waterstromen onder druk van dammen, irrigatie en verdamping.
Leestip: De Vjosa, ’s werelds eerste rivier die een nationaal park werd
De Tarim ontstaat uit de samenvloeiing van de bronrivieren Aksu en Yarkand, waarvan alleen de eerste nog permanent water aanvoert. De Yarkand bereikt door het intensieve watergebruik in zijn stroomgebied de Tarim meestal niet, met alle gevolgen van dien. Voorheen eindigde de Tarim in het meer Lop Nor, maar tegenwoordig haalt hij dat niet meer. De monding van de rivier ligt nu in een endoreïsch bekken.
5. Cooper Creek in Australië
Ook in Australië komt dit bijzondere verschijnsel voor. Rivieren zoals de Cooper Creek stromen slechts af en toe richting het Eyremeer (Lake Eyre), een enorme zoutvlakte in het droge hart van het land. Slechts bij uitzonderlijke regenval verandert het zoutbekken tijdelijk in een oase, waar veel vogels en vissen op afkomen.
Normaal gesproken ligt de kustlijn op negen meter onder zeeniveau. Grote delen van het jaar staat het meer grotendeels droog. Het Eyremeer is voor zover bekend zes keer volledig gevuld: in 1886-1887, 1889-1890, 1916-1917, 1950, 1955 en 1974-1976. Sindsdien kwam dit nooit meer voor.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
