Terwijl de productie van wegwerpplastic almaar toeneemt en de planeet verstikt, is de plasticvervuiling in de wereld uitgegroeid tot een van de meest urgente milieukwesties van dit moment. De vervuiling door plasticafval is het zichtbaarst in ontwikkelingslanden in Azië en Afrika, waar de infrastructuur voor afvalverzameling vaak gebrekkig is of zelfs ontbreekt. Echter heeft de ontwikkelde wereld, vooral landen waar weinig afval wordt gerecycled, vaak ook grote moeite met het inzamelen van wegwerpplastic. Het plastic afval is zo alomtegenwoordig geworden dat onder auspiciën van de Verenigde Naties een wereldwijd verdrag is opgesteld om de verspreiding van dit afval tegen te gaan.
Hoe is het zover gekomen?
Plastic werd ruim een eeuw geleden uitgevonden en wordt gemaakt van fossiele brandstoffen. Na de Tweede Wereldoorlog nam de productie en de ontwikkeling van nieuwe plasticproducten enorm toe, waardoor het materiaal niet meer weg te denken is uit het moderne leven. Levensreddende materialen van plastic betekenden een revolutie in de medische wetenschap, plastic maakte het reizen naar de ruimte mogelijk, het zorgde voor lichtere auto’s en vliegtuigen – waardoor brandstof werd bespaard en het milieu minder werd belast – en het redde levens door middel van nieuwe helmen, couveuses en apparaten voor schoon drinkwater.
Maar de voordelen van plastic hebben ook geleid tot een wegwerpcultuur die de donkere kanten van dit wondermateriaal duidelijk maakt: tegenwoordig is veertig procent van al het plastic dat elk jaar wordt geproduceerd, bestemd voor eenmalig gebruik. Veel van deze producten, zoals plastic zakjes en snoepwikkels, hebben slechts een levensduur van enkele minuten of uren, maar kunnen daarna honderden jaren in het milieu aanwezig blijven.
Plastic in getallen
Enkele basisfeiten:
* De helft van al het plastic dat ooit is geproduceerd, is in de afgelopen vijftien jaar gemaakt.
* De productie van plastic is exponentieel toegenomen, van 2,3 miljoen ton in 1950 tot 448 miljoen ton in 2015. Naar verwachting zal de productie in 2050 zijn verdubbeld.
* Elk jaar komt acht miljoen ton plasticafval uit kustlanden in de wereldzeeën terecht. Dat staat gelijk aan ruim zestien plastic vuilniszakken vol plasticafval op elke meter kustlijn in de wereld.
* Plastic bevat vaak bestanddelen die het materiaal sterker, flexibeler en slijtvaster maken. Maar veel van die bestanddelen verlengen ook de levensduur van deze producten nadat ze worden weggegooid. Volgens sommige schattingen duurt het minstens vierhonderd jaar voordat plastic in de natuur is afgebroken.
Hoe plastic zich over de wereld verspreidt
Het meeste plasticafval in de oceanen, de laatste gootsteen van de aarde, is van het vasteland afkomstig. Het afval wordt via de grote rivieren aan de lopende band afgevoerd, waarbij deze waterwegen op hun weg naar zee steeds meer plastic verzamelen. Eenmaal in zee blijft veel plasticafval in de kustwateren ronddrijven. Maar zodra het door oceaanstromingen wordt weggevoerd, kan het over de hele wereld worden verspreid.
Op Henderson Island, een onbewoond atol in de afgelegen Pitcairn-archipel, halverwege Chili en Nieuw-Zeeland, hebben wetenschappers plastic voorwerpen uit Rusland, de VS, Europa, Zuid-Amerika, Japan en China aangetroffen. Al dit afval werd via de Zuid-Pacifische gyre – een cirkelvormige oceaanstroming – naar de Stille Zuidzee vervoerd.
Microplastic
Eenmaal in zee wordt het plastic onder invloed van zonlicht, de wind en golfbewegingen verbrokkeld tot steeds kleinere stukjes, die vaak niet meer dan vijf millimeter groot zijn. Dit zogenaamde microplastic verspreidt zich door de waterkolom en kan zo alle uithoeken van de aarde bereiken, van de Mount Everest, de hoogste berg ter wereld, tot de Marianentrog, het diepste punt op aarde.
Microplastic wordt tot steeds kleinere deeltjes verpulverd. Plastic microvezels zijn aangetroffen in gemeentelijke drinkwatersystemen en zweven door de lucht.
Schade aan de natuur
Elk jaar worden miljoenen dieren door plastic gedood, van vogels en vissen tot zeezoogdieren. Van bijna zevenhonderd soorten, waaronder veel bedreigde dieren, is inmiddels bekend dat ze door plasticafval worden aangetast. Bijna alle soorten zeevogels slikken plastic in.
De meeste dieren die door plastic sterven, overlijden omdat ze verstrikt zijn geraakt in plasticafval of omdat ze verhongeren. Zeehonden, walvissen, zeeschildpadden en andere zeedieren raken verstrikt in afgedankt vistuig of weggegooide verpakkingsringen voor bierblikjes. Microplastic is in ruim honderd aquatische soorten aangetroffen, waaronder ook vissen, garnalen en mosselen die op ons bord belanden. In veel gevallen worden de minuscule plasticdeeltjes door het spijsverteringskanaal getransporteerd en zonder veel gevolgen weer uitgescheiden. Maar gebleken is dat plasticdeeltjes het spijsverteringskanaal ook kunnen verstoppen of organen kunnen doorboren, met dodelijke gevolgen. Met een maag die vol plastic zit, wordt het hongergevoel van een dier verminderd, wat tot uithongering kan leiden.
Plastic wordt ook geregeld ingeslikt door landdieren als olifanten, hyena’s, zebra’s, tijgers, kamelen, koeien en andere grote zoogdieren, in sommige gevallen met de dood als gevolg.
Uit tests is bovendien gebleken dat plastic bij sommige dieren schade kan aanrichten aan cellen en aan de lever. Ook wordt bij sommige soorten, waaronder oesters, het voortplantingssysteem zodanig verstoord dat ze minder eieren produceren. Nieuw onderzoek heeft aangetoond dat vissenlarven al in de eerste dagen van hun leven nanodeeltjes van plastic inslikken, wat nieuwe vragen oproept over de gevolgen van plastic voor vispopulaties.
Het stoppen van de plasticvloed
Eenmaal in zee is het moeilijk, zo niet onmogelijk, om het plasticafval er weer uit te vissen. Mechanische systemen als het Mr. Trash Wheel, een afvalverzamelaar in de haven van Baltimore in Maryland, kan efficiënt zijn voor het oppikken van grotere stukken plastic uit binnenwateren, zoals bekertjes en etensbakjes van piepschuim. Maar als het plastic eenmaal tot microplastic is verbrokkeld en in de waterkolom op open zee zweeft, is het vrijwel onmogelijk om het uit zee te verwijderen.
De oplossing? Voorkomen dat plasticafval überhaupt in zee terechtkomt, zeggen veel wetenschappers en milieubeschermers, waaronder de National Geographic Society. Dat zou bereikt kunnen worden door verbeterde afvalverwerking en recycling, beter ontworpen producten (waarbij rekening is gehouden met de korte levensduur van wegwerpverpakkingen) en een vermindering in de productie van onnodig wegwerpplastic.
Meer informatie over de plasticsoep en wat je daar zelf tegen kunt doen, vind je op natgeo.nl/stopmetplastic
Dit artikel werd oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd op NationalGeographic.com
