Geven mensen feromonen af? Feromonen zijn geurstoffen die informatie overdragen tussen soortgenoten – denk aan aantrekkingskracht of vruchtbaarheid. Natuurlijk, zul je nu misschien denken. Mannen vinden vrouwen die ovuleren (en dus vruchtbaar zijn) lekkerder ruiken dan vrouwen die zich op een ander moment in hun menstruele cyclus bevinden. Dat blijkt uit verschillende onderzoeken, zoals deze studie van de University of California, Los Angeles. Toch is dat nog geen bewijs dat mensen feromonen uitscheiden. Hoe zit het precies?
Wat zijn feromonen?
Feromonen werden voor het eerst beschreven in 1959, toen Peter Karlson en Adolf Butenandt het seksferomoon bombykol ontdekten in zijderupsen. Ze zagen dat de mannetjes vanaf een grote afstand specifiek op dit stofje afkwamen als de vrouwtjes het uitscheidden.
Dat brengt ons op de vraag wat feromonen precies zijn en wat hun functie is. De definitie van Karlson en Butenandt wordt vaak losjes samengevat als een ‘stofje dat wordt uitgescheiden door een individu, waarna een individu van dezelfde soort het oppikt en daardoor een specifieke reactie laat zien, bijvoorbeeld een bepaald gedrag of ontwikkelingsproces.’
Leestip: Zangvogels moeten hun stembanden trainen om aantrekkelijk te blijven
Simpel gezegd: de vrouwtjesrups scheidt haar feromoon uit, waardoor het mannetje als vanzelf haar kant op komt om te paren. Toch heeft een feromoon lang niet altijd met voortplanting te maken. Het oppikken ervan kan allerlei soorten reacties opwekken. Het gaat er vooral om dat de reactie puur en alleen ontstaat door het oppikken van het feromoon, en niet ook wordt beïnvloed door bijvoorbeeld aangeleerd gedrag.
Hoe bepaal je wat een feromoon is?
Na de vondst van Karlson en Butenandt ontstond de vraag of feromonen ook buiten het insectenrijk voorkwamen, bijvoorbeeld bij zoogdieren. En in het verlengde daarvan: bij mensen. Maar die vraag blijkt niet zo eenvoudig te beantwoorden.
Om aan te tonen dat een feromoon de oorzaak is van een geobserveerde reactie, moet je een paar factoren onder de loep nemen, stelt evolutionair bioloog Tristram Wyatt van de University of Oxford (VK), die zelf onderzoek doet naar feromonen.
Leestip: Deze parasiet verandert het gedrag van wolven – en mogelijk ook dat van jou
Allereerst moet je aantonen dat de reactie echt bestaat. Daarna dat deze wordt uitgelokt door een chemische stimulus, zoals de uitscheiding van een stofje door een soortgenoot. Vervolgens is het de kunst om dit stofje te isoleren en na te maken. Als laatste moet je bewijzen dat de natuurlijke concentratie van het stofje zowel voldoende als noodzakelijk is om de reactie uit te lokken.
Zoogdierengedrag
Aantonen dat zoogdieren (en in het bijzonder mensen) zich sterk laten beïnvloeden door één enkel stofje, is ontzettend lastig. Zoogdierengedrag is namelijk complexer dan dat van insecten.
Het is sterk afhankelijk van de context waarin ze zich bevinden en hun eerdere ervaringen. En bij mensen geldt ook nog eens dat de reactie op een geur onder meer cultureel bepaald is. Toon dan maar aan dat bepaald gedrag echt alleen door het oppikken van een chemisch signaal komt.
Leestip: Dit is waarom sommige mensen genieten van vieze geuren
Toch zijn er verschillende voorbeelden van zoogdierferomonen te noemen, zo stelt evolutionair bioloog Wyatt. Neem het feromoon 2MB2 in konijnenmelk. Als een lamprei (jong konijn) dit stofje oppikt, lokt dit zoekgedrag uit, en beweegt hij zich naar de tepel toe. De andere stofjes in konijnenmelk hebben dit effect niet.
Zoogdieren hebben geen feromonen
Maar niet alle onderzoekers zijn overtuigd dat zoogdieren feromonen hebben. Een bekende criticus is Richard Doty, reukzin-onderzoeker van de University of Pennsylvania (VS), die er het boek The Great Pheromone Myth over schreef.
Volgens Doty is het idee dat zoogdieren op basis van één enkel stofje een bepaalde reactie laten zien veel te simplistisch. Zelfs reacties die door feromonen lijken veroorzaakt, kunnen volgens hem verklaard worden door aangeleerd gedrag, de context of eerdere ervaringen van het individu.
‘Het [feromonen, red.] is een oversimplificatie van hoe chemicaliën werken in de omgeving en hoe dieren erdoor beïnvloed worden,’ vertelde hij eerder al aan Penn Today. ‘Mensen stellen zich de aard van het reukorgaan te simplistisch voor. Conditionering speelt een zeer belangrijke rol in alle aspecten van menselijk- en zoogdierengedrag.’
Menselijke feromonen niet aantoonbaar
Hoewel onderzoekers het niet met elkaar eens zijn over het bestaan van feromonen in zoogdieren, zijn ze over een ding (vooralsnog) wel unaniem: mensen hebben ze niet. Althans, hun bestaan is nog niet wetenschappelijk aangetoond.
Toch is het idee dat mensen feromonen uitscheiden wijdverspreid. Dit geloof kreeg voet aan de grond dankzij het parfumbedrijf EROX Corporation. Twee onderzoekers presenteerden de stofjes androstadienone en estratetraenol in 1991 op een door EROX gesponsord congres als ‘veronderstelde menselijke feromonen’.
Leestip: Dit gebeurt er in je hersenen als je verliefd bent, of een gebroken hart hebt
Maar in het onderzoek werden helemaal geen relevante details genoemd, zoals hoe ze de feromonen hadden geïdentificeerd. En ze vermeldden evenmin hoe ze hadden aangetoond dat het hier echt om feromonen ging. Maar het idee sloeg aan, ook onder academici, en sindsdien zijn we op zoek naar het menselijke feromoon. Tot nog toe tevergeefs.
Nieuwste onderzoek naar menselijke feromonen
Zit er dan helemaal niets in de claim dat bijvoorbeeld ovulerende vrouwen feromonen uitscheiden? Onderzoekers van de Universiteit van Tokyo toonden recent nog aan dat sommige vrouwelijke geurstoffen subtiel de gemoedstoestand van mannen beïnvloeden. Ze zouden zelfs hun stressniveaus verlagen.
Maar ook deze onderzoekers zeggen: het gaat hier niet om menselijke feromonen. ‘De klassieke definitie van een feromoon is een soortspecifieke chemische stof, die een bepaald gedrag of fysiologische reactie teweegbrengt,’ vertelt onderzoeker Kazushige Touhara. ‘En we kunnen op basis van deze studie niet concluderen dat de geuren soortspecifiek zijn. We kunnen nu alleen stellen dat ze mogelijk een feromoonachtige stof vormen.’
Of we ooit menselijke feromonen gaan vinden? Misschien. Maar het kan net zo goed dat ze allang zijn weggeëvolueerd. De tijd zal het leren.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
