In de negentiende eeuw was Parijs het thuis van een bijzonder macabere trekpleister. Mensen trokken massaal naar de stad om La Morgue de Paris te aanschouwen: een publieke tentoonstelling van de doden.
Een daverend succes
Het publieke mortuarium was onmiskenbaar een daverend succes. Dagelijks stonden er rijen voor de glazen platen, waarachter de doden in verschillende staten van ontbinding lagen. De meesten lagen naakt, met enkel een leren lendendoek om de genitaliën te bedekken.
Leestip: Dit moet je weten over een bezoek aan de catacomben van Parijs
Dat macabere beeld weerhield mensen er echter niet van om een kijkje te nemen als ze in de buurt waren. Zelfs families met kinderen waren onder de bezoekers. ‘La Morgue was een waar spektakel voor iedereen, eigenlijk als een gratis volksvoorstelling,’ zegt Vanessa Schwartz, kunsthistoricus en directeur van het Visual Studies Research Institute aan de University of Southern California (VS).
Een oplossing voor de anonieme doden
Maar het Parijse stadsmortuarium begon niet als een plek voor publiek vermaak. In eerste instantie was het mortuarium bedoeld als oplossing voor een groeiend probleem in Parijs: wat te doen met de anonieme doden?
Toen de bevolking aan het begin van de negentiende eeuw explosief toenam, stapelden de problemen van een overvolle stad zich op. Met meer dan een half miljoen inwoners nam ook het aantal mensen toe dat in eenzaamheid stierf. Lichamen die in de Seine dreven of in een steegje werden gevonden, konden steeds moeilijker worden geïdentificeerd.
Leestip: Hoe kinderontvoeringen in 1750 voor een burgeropstand zorgden in Parijs
Om dit aan te pakken opende de stad in 1804 haar eerste mortuarium. Het was een eenvoudige ruimte vlakbij het politiebureau, bedoeld zodat het publiek de onbekende doden kon herkennen.
Een veranderde stad
Tegelijkertijd ontwikkelde Parijs zich tot een moderne metropool, grotendeels onder leiding van stadsplanner Haussmann. Met brede boulevards, indrukwekkende gevels en nieuwe monumenten straalde de stad de macht van de staat uit.
In 1864 verhuisde het mortuarium naar een nieuwe locatie, achter de Notre Dame. Ook dit gebouw werd volledig volgens de logica van de negentiende eeuwse stadsvernieuwing ontworpen: ordelijk, toegankelijk en gericht op zichtbaarheid.
Leestip: Hoe de Franse koningin Marie Antoinette haar hoofd verloor
Geheel in Haussmann-stijl kreeg La Morgue daarom een dure glazen gevel. De lichamen lagen op schuin geplaatste stenen, duidelijk zichtbaar voor bezoekers en toevallige voorbijgangers. Met een constant straaltje water werd het ontbindingsproces vertraagd. Zo veranderde deze gemeentelijke voorziening langzaam in een macabere etalage.
Publiek spektakel
Maar langzaam sloeg de publieke stemming om. Parijzenaren kwamen niet langer alleen spontaan kijken en te controleren of ze iemand achter het glas herkenden; ze werden vaste bezoekers.
De pers speelde hierbij een grote rol. Geïllustreerde kranten besteedden veel aandacht aan mysterieuze verhalen rond de doden. Bezoekers kwamen niet alleen om te kijken, maar keerden terug om te volgen hoe de verhalen afliepen.
Sommige lichamen trokken extra veel aandacht. Vooral jonge vrouwen die onder onduidelijke of verdachte omstandigheden waren gevonden, waren erg populair onder het publiek. ‘Vrouwen hoorden thuis in de privésfeer,’ zegt Schwartz. ‘Hun aanwezigheid in het mortuarium liet zien dat de samenleving aan het veranderen was.’
Zelfs beroemde schrijvers konden de aantrekkingskracht van La Morgue niet weerstaan. Charles Dickens bezocht het meerdere keren, zelfs op kerstdag. Émile Zola verwerkte het mortuarium in zijn novelle Thérèse Raquin om de menselijke fascinatie voor spektakel te benadrukken.
Het einde van het mortuarium
Het openbare mortuarium van Parijs sloot in 1907 zijn deuren. De publieke opinie was opnieuw verschoven: de dood hoorde niet langer thuis op straat, maar achter gesloten deuren.
Toch verdween de drang naar spektakel niet. In datzelfde jaar verrezen de eerste vaste bioscopen in Parijs. ‘Dat lijkt me geen toeval,’ zegt Schwartz. ‘Het verlangen naar realistisch entertainment vond gewoon een nieuw medium – dit keer met speelfilms.’
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
