In de Eerste en Tweede Wereldoorlog beschilderde de Britse marine haar schepen met complexe patronen en vormen in contrasterende kleuren. Op het eerste gezicht lijkt dat een vreemde keuze: waarom zou je een schip opvallend beschilderen als je juist verborgen wilt blijven voor de vijand?
Toch was dat precies het idee. Deze vorm van camouflage moest vijandelijke onderzeeërs in verwarring brengen. Hoe werkte deze techniek precies?
Onzichtbare schepen
Deze vorm van camouflage stond in de twintigste eeuw bekend als dazzle camouflage, of razzle dazzle. Het werd voor het eerst op grote schaal ingezet door de Britten tijdens de Eerste Wereldoorlog, op initiatief van de Britse kunstenaar Norman Wilkinson. Hoewel Wilkinson van oorsprong illustrator was voor nieuwsmagazines, werd hij in 1917 in dienst genomen door de Royal Navy.
Leestip: Hoe Gibraltar in de Tweede Wereldoorlog een spionnenbolwerk werd
Zijn passie voor de zee, die duidelijk naar voren komt in veel van zijn illustraties, werd nu ingezet om de Britse schepen te beschermen. De Royal Navy zat namelijk met een probleem: de grijze schepen van de Britse vloot bleken verrassend makkelijk te herkennen door vijandige onderzeeërs.
Aan Wilkinson was de taak om de schepen op de een of andere manier minder kwetsbaar te maken. Maar volgens hem keek men op de verkeerde manier naar het probleem. Een schip volledig onzichtbaar maken was vrijwel onmogelijk, maar Wilkinson geloofde dat je de vijand wél kon misleiden.
Hoe werkt dazzle camouflage?
Om dat te bereiken werden de schepen van de Britse vloot beschilderd met verschillende patronen, vormen en kleuren. Vaak waren deze in zwart, wit, blauw of grijs uitgevoerd. Wat echter absoluut werd vermeden, was dat een schip één egale kleur kreeg.
Leestip: Spion Huub Lauwers was de Duitsers te slim af, zelfs na zijn gevangenneming
Deze patronen werkten als een soort visuele illusie: ze braken de contouren van het schip en maakten het moeilijk om te bepalen waar de voorkant en achterkant zich bevonden. Dat maakte het werk van de Duitse U-bootcommandant een stuk lastiger.
Een torpedo moet immers met grote precisie worden afgevuurd. Om deze op de juiste plek te richten, moest de onderzeeër de bewegingsrichting en snelheid van een schip goed inschatten. Was die inschatting fout? Dan was de kans groot dat het zijn doel niet zou treffen.
Hoe dazzle langzaam overbodig werd
Ook in de Tweede Wereldoorlog werd Wilkinsons concept nog steeds toegepast. Vaak met nog complexere patronen, waarmee het schip moest lijken te draaien of versnellen. Het idee verspreidde zich bovendien naar de Amerikaanse marine, die het toepaste op transportschepen, troepenschepen en oorlogsschepen.
Langzaam nam de effectiviteit van dazzle echter af door de opkomst van een nieuwe uitvinding: de sonar. Met deze technologie konden onderzeeërs andere schepen onder water opsporen, zonder alleen nog te hoeven vertrouwen op de periscoop.
Naarmate de oorlog vorderde, verloor deze camouflagevorm daardoor steeds meer zijn nut. De marines richtten zich daarna vooral op camouflage tegen luchtverkenning, waarbij het gebruik van egale grijstinten nuttiger was.
Nuttig, of overschat?
De effectiviteit van razzle dazzle wordt tot op de dag van vandaag wetenschappelijk onderzocht. Eerder dit jaar werden de oorspronkelijke experimenten die de werkzaamheid van Wilkinsons plan moesten aantonen opnieuw uitgevoerd. Wat bleek? Het verwarrende effect is waarschijnlijk kleiner dan aanvankelijk werd gedacht.
Leestip: Wie was Truus van Lier? De 22-jarige studente die een NSB-politiechef doodschoot
Toch zagen de onderzoekers wel degelijk een effect. Mensen schatten de richting van het schip vaak verkeerd in – gemiddeld zo’n zeven graden. Een eerder experiment, waarbij proefpersonen de snelheid van bewegende voertuigen met dazzle camouflage moesten inschatten, liet bovendien zien dat die snelheid vaak met zo’n zeven procent wordt onderschat.
Die foutmarge is genoeg om een torpedo of ander projectiel rakelings langs te laten schieten. Hoewel dat misschien niet veel lijkt, kan het op zee het verschil betekenen tussen leven en dood voor een voltallige bemanning.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
