‘Deze zijn om je hartslag te meten,’ zegt Noortje Verhaegen, terwijl ze elektroden op mijn borst en zij plakt. Vervolgens bevestigt de masterstudent een rond kastje aan de binnenkant van mijn onderarm.
Het apparaat drukt nu nog koel en onschuldig tegen mijn huid aan. Schijn bedriegt: zo meteen, nadat ik een cognitieve test op de computer heb uitgevoerd, zal het ronde kastje me een reeks pijnlijke elektrische prikkels toedienen.
Onderzoek naar pijn
Toen ik me aanmeldde voor een onderzoek naar pijn, was ik eerder nieuwsgierig dan bang. Maar nu ik in het laboratorium op de KU Leuven word aangekoppeld aan machines, slaan de zenuwen toch toe. Dit onderzoek is goedgekeurd door een ethische commissie, probeer ik mezelf gerust te stellen. Zó erg kan de pijn dan toch niet zijn?
Leestip: Proefkonijn: Myrthe onderzoekt waarom hooikoorts een groeiend probleem is
Voordat ik eraan moet geloven, is het de bedoeling dat ik een taak uitvoer op de computer. Dat blijkt een heftige ervaring op zich. Ten eerste moet ik een koptelefoon dragen waardoor een vervelend luide ruis wordt afgespeeld. Dan begint de rekentest. Terwijl ik mijn best doe de pittige sommen op te lossen, verschijnt de ene na de andere akelige foto op het scherm. Een bloederig lichaam. Een ranzig toilet. Een close-up van een open wond.
Tijd om na te denken over de bizarre situatie waarin ik me bevind, is er niet. Zodra ik afgeleid raak, maak ik fouten en zie ik mijn score op het scherm dalen.
Chronische pijn en stress
Het brein achter dit onderzoek zal wel een beetje een sadist zijn, denk ik na afloop. Dat idee wordt direct onderuitgehaald wanneer ik het vriendelijke gezicht van Emanuel van den Broeke zie. De psycholoog houdt zich al ruim tien jaar bezig met pijnonderzoek. Het kwellen van proefpersonen in zijn laboratorium doet hij niet voor zijn plezier; hij hoopt er mensen mee te kunnen helpen.
‘Sommige mensen krijgen na een operatie bijvoorbeeld last van aanhoudende pijn,’ legt hij uit. Met verschillende onderzoeken probeert Van den Broeke te achterhalen welke factoren daarin een rol kunnen spelen. Stress, bijvoorbeeld.
Leestip: Nostalgische gevoelens? Dat komt omdat je hersenen zo staan afgesteld
‘De cognitieve taak was eigenlijk een stresstest,’ zegt Verhaegen wanneer ze me weer van de apparaten heeft losgekoppeld. ‘We onderzoeken daarmee het effect van stress op de pijnervaring.’
Toevallig behoorde ik tot de helft van de deelnemers die aan het kortste eind trok en aan wie de nare beelden werden voorgeschoteld. De andere helft van de proefpersonen diende als controlegroep. Ook deze mensen kregen een taak, maar die was veel minder stressvol. De rekensommen waren makkelijker. Op het scherm verschenen neutrale plaatjes van dieren en huizen. De ruis stond zachter.
Huilen van de pijn
Op het moment dat ik het onderzoek onderga, heb ik geen flauw idee dat er twee groepen proefpersonen zijn. Wat ik wel weet, is dat de pijnprikkel ook echt pijn doet. Vijf keer geeft het apparaat op mijn arm me een elektrische optater.
Na elke stoot moet ik aangeven hoe erg de pijn is op een schaal van nul (ik voel helemaal geen pijn) tot honderd (de ergst denkbare pijn). Ik begin met ‘twintig’. Bij de derde prikkel kerm ik ‘zeventig’. Pas achteraf hoor ik dat alle prikkels precies even sterk waren.
Leestip: Waarom pijnstillers minder goed werken bij vrouwen
Hoe proefpersonen op de pijn reageren, varieert enorm, zegt Verhaegen. Ze heeft al tientallen mensen door dit proces heen geloodst. Verschillende keren is een experiment voortijdig afgebroken, omdat een proefpersoon de pijn of de nare afbeeldingen niet kon verdragen.
Het komt ook voor dat mensen beginnen te schreeuwen of huilen van de pijn, maar dat ze toch door willen gaan, vertelt ze. ‘Het is lastig om iemand op dat moment niet te mogen troosten, maar voor het onderzoek moeten we ons neutraal opstellen.’
Secundaire pijngevoeligheid
Het team – dat naast Van den Broeke en Verhaegen bestaat uit masterstudent Francesca O’Neill – is niet alleen geïnteresseerd in de pijn zoals die door de proefpersonen op het moment zelf wordt ervaren. Ook wat er daarna gebeurt, wordt meegenomen in de resultaten.
Na het toedienen van de schokken blijft mijn onderarm nog een tijdlang extra gevoelig voor pijn. Die tijdelijk toegenomen pijngevoeligheid, in de wetenschap hyperalgesie genoemd, is weer op te delen in twee soorten.
Leestip: Dit gebeurt er in je hersenen als je verliefd bent, of een gebroken hart hebt
‘Ten eerste ervaren proefpersonen een toegenomen gevoeligheid voor pijn op de plek waar de elektriciteit wordt toegediend,’ legt Van den Broeke uit. ‘Daarnaast zien we een uitbreiding van die pijngevoeligheid tot buiten het gebied dat gestimuleerd is.’
Juist die secundaire pijngevoeligheid is interessant, omdat deze verband lijkt te houden met een gevoeligheid voor aanhoudende pijn na afloop van een operatie.
Verrassend stabiele hartslag
De onderzoekers kunnen nog weinig zeggen over mijn resultaten als individueel proefpersoon. Daarvoor moeten eerst de gegevens van alle deelnemers worden geanalyseerd, een proces dat mogelijk nog maanden gaat duren.
Wel mag ik even kijken in het kamertje waar Verhaegen zat terwijl ik het onderzoek onderging. Op haar laptop is te zien hoe mijn hartslag een piek vertoonde op momenten dat pijnprikkels werden toegediend.
En wat gebeurde er tijdens de stresstest? ‘O, dat is wel opvallend,’ zegt ze. ‘Meestal zien we dat de hartslag tijdens die stresstest toeneemt, maar bij jou blijft alles heel stabiel.’ Ik schrik een beetje. Betekent dit dat ik een psychopaat ben? Voor de zekerheid vraag ik het nog even na bij Van den Broeke.
Leestip: Waarom zeggen we ‘au’ bij pijn?
Tal van factoren kunnen er volgens hem voor hebben gezorgd dat ik mijn hoofd tijdens de stresstest relatief koel wist te houden. Misschien ben ik goed in het uitfilteren van irrelevante prikkels, waardoor ik minder last had van het geluid en de nare afbeeldingen.
‘Iedereen reageert anders op zo’n stresstest en de daaropvolgende pijnprikkels,’ legt Van den Broeke uit. ‘Daarom kijken we niet zozeer naar de bijzonderheden per individu, maar vooral naar de verschillen tussen de twee groepen.’
Verschillende stresstesten
En dan zijn er ook nog eens verschillende stresstesten, die elk mogelijk een ander effect hebben op onze beleving van pijn. De test die voor dit onderzoek werd gebruikt is de Mannheim Multicomponent Stress Test, in 2009 in Duitsland door een groep wetenschappers ontwikkeld.
Van den Broeke omschrijft nog een paar methoden die vaak worden gebruikt, waaronder een test waarbij proefpersonen hun hand zo lang mogelijk in ijswater moeten houden. ‘En ken je de Trier Social Stress Test? Daarbij moet je een presentatie geven voor een zeer kritische jury.’ Alleen al bij die omschrijving voel ik mijn hartslag versnellen. Ben ik toch nog een beetje menselijk.
Schrijver en journalist Myrthe Prins offert zich elke week op voor de wetenschap. Meer afleveringen lezen? Alle verhalen in de rubriek Proefkonijn lees je hier.
Meer ontdekken? Krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium en steun onze missie. Word vandaag nog lid!
